بررسی میزان تفکر ابداعی دانش آموزان پایۀ سوم دبیرستان شهر تهران از دیدگاه دبیران
| دسته بندی | علوم اجتماعی |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 815 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 115 |
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فهرست نمودار ها................................................................ و
فهرست جدول ها .............................. ز
چکیدۀ پژوهش
فصل اول : مقدمه پژوهش
مقدمه .................................................................................... 2
بیان مسأله........................................................................... 4
اهمیت موضوع پژوهش............................................................ 5
هدف پژوهش ........................................................................... 7
سؤالات پژوهش ....................................................................... 7
تعریف نظری و عملیاتی متغیرها.................................... 8
فصل دوم : پیشینۀ پژوهش
مقدمه .................................................................................... 11
رویکردهای آموزش و پرورش ............................................ 12
بافت جدید آموزش و پرورش............................................... 16
مشخصات آموزش و پرورش در قرن 21............................... 18
- ویژگیهای نظامهای آموزشی جهت آماده سازی دانش آموزان برای قرن 21 19
فهرست مطالب
عنوان صفحه
- نگاه جدید به فراگیران در قرن 21......................... 22
- ویژگیهای مدارس برای ورود به قرن 21.................. 23
- برنامۀ درسی و مدارس در قرن 21............................. 24
تأثیر جهانی شدن بر آموزش............................................ 31
- محورهای تغییر................................................................ 31
- امور مالی .................................................................. 31
- بازار کار .................................................................. 31
- آموزش ........................................................................... 32
- فناوری اطلاعات ......................................................... 32
- شبکه های جهانی اطلاعات ........................................ 32
نقشهای فرهنگی و سیاسی آموزش و پرورش در عصر جهانی شدن 35
پیامدها و چالشهای جهانی شدن بر تعلیم و تربیت 37
- به سوی مدارس بهتر ................................................. 43
- مسئولیت پذیری ......................................................... 44
- رهبران آموزشی ، پذیرش تغییر و تکنولوژی..... 44
- اثربخشی مدارس ......................................................... 45
اصول حاکم بر تحولات جهانی آموزش و پرورش ........... 47
عوامل مژثر برای رویارویی با انقلاب آموزشی ....... 48
حیطه های تربیت شهروندان قرن 21............................... 52
فهرست مطالب
عنوان صفحه
آموزش متوسطه : تقاطعهای زندگی ............................... 52
چهار ستون تعلیم و تربیت ............................................ 56
مهارتهای قرن بیست و یکم .................... 57
- سواد عصر دیجیتال ................................................... 58
- تفکر ابداعی .............................................................. 58
- مهارتهای ارتباطی ................................................... 58
- بهره وری بالا ............................................................ 58
انواع سواد ......................................................................... 59
- سواد علمی.................................................................... 60
- مقوله و ویژگیها ................................................... 60
تفکر ...................................................................................... 62
سبکهای تفکر ....................................................................... 62
اصول سبکهای تفکر.............................................................. 63
تفکر انتقادی................................ 64
تفکر انتقادی و خلاّق.......................................................... 67
سوابق پژوهشی ..................................................................... 70
پیشینۀ داخلی.................................................................. 70
پیشینۀ خارجی ................................................................ 72
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل سوم : روش پژوهش
مقدمه .................................................................................... 75
روش پژوهش ........................................................................... 75
جامعۀ آماری ....................................................................... 75
نمونه و روش نمونه گیری ............................................... 75
ابزار جمع آوری اطلاعات ............................................... 76
روش جمع آوری اطلاعات ..................................................... 77
پایایی و روایی ابزار پژوهش........................................ 77
روش آماری تحلیل داده ها ............................................ 78
فصل چهارم : تحلیل داده های پژوهشی
مقدمه .................................................................................... 80
تجزیه و تحلیل اطلاعات........................ 81
تحلیل توصیفی ..................................................................... 90
تحلیل استنباطی.............................. 96
فصل پنجم : نتایج پژوهش
بحث و نتیجه گیری ............................................................ 101
فهرست مطالب
عنوان صفحه
محدودیت های پژوهش............................................................ 112
پیشنهادهای پژوهش.............................................................. 112
فهرست منابع .......................................................................
پیوست ها .............................................................................
چکیده به زبان انگلیسی .................................................
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 2-1 : نمودار الگوی پرورش خلاّقیت................ 69
نمودار 4-1 : نمودار ستونی توزیع فراوانی تأهل دبیران بر حسب جنسیت 81
نمودار 4-2 : نمودار ستونی توزیع فراوانی تحصیلات دبیران بر حسب جنسیت................................................................................................. 82
نمودار 4-3 : نمودار ستونی توزیع فراوانی میزان سابقۀ خدمت دبیران بر حسب جنسیت83
نمودار 4-4 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات سازگاری دانش آموزان.................................................................................... 84
نمودار 4-5 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات کنجکاوی دانش آموزان.................................................................................... 85
نمودار 4-6 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات خودرهبری دانش آموزان.................................................................................... 86
نمودار 4-7 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات تفکر برتر دانش آموزان ..................................... 78
نمودار 4-8 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات ریسک پذیری دانش آموزان...................................... 88
نمودار 4-9 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات خلاّقیت دانش آموزان............................................ 89
نمودار 4-10 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت سازگاری دانش آموزان ............................................ 90
نمودار 4-11 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت کنجکاوی دانش آموزان ............................................ 91
نمودار 4-12 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت خودرهبری دانش آموزان ............................................ 92
نمودار 4-13 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت تفکر برتر دانش آموزان............................................ 93
نمودار 4-14 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت ریسک پذیری دانش آموزان ..................................... 94
نمودار 4-15 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت دانش آموزان خلاّقیت دانش آموزان95
نمودار 4-16 : مقایسۀ میانگین شاخصهای تفکر ابداعی در دانش آموزان 99
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 2-1 : الگوی تغییر تدریس از سنتّی به جدید 34
جدول 2-2 : مقایسۀ الگوی قدیمی آموزش و پروش به الگوی جدید آموزش و پروش........................................ 35
جدول 2-3 : مقایسۀ یادگیری در قرن 21 با قرن 20-19 51
جدول 2-4 : مقوله ها و ویژگی های سواد علمی... 60
جدول 3-1 : تعداد منطقه ، مدرسه و دبیران شرکت کننده در پژوهش 76
جدول 3-2 : تعداد و شمارۀ سؤالات پرسشنامه پژوهش 77
جدول 3-3 : میزان اعتبار آزمون و هر یک از شاخصها 78
جدول 4-1 : توزیع فراوانی جنسیت . تأهل ...... 81
جدول 4-2 : توزیع فراوانی جنسیت . تحصیلات .... 82
جدول 4-3 : توزیع فراوانی جنیست . سابقه ..... 83
جدول 4-4 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی سازگاری دانش آموزان 84
جدول 4-5 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی کنجکاوی دانش آموزان 85
جدول 4-6 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی خودرهبری دانش آموزان 86
جدول 4-7 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی تفکر برتر دانش آموزان 87
جدول4-8 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی ریسک پذیری دانش آموزان 88
جدول 4-9 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی خلاّقیت دانش آموزان 89
جدول 4-10 : توزیع فراوانی مهارت کنجکاوی دانش آموزان 90
جدول 4-11 : توزیع فراوانی مهارت کنجکاوی دانش آموزان 91
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 4-12 : توزیع فراوانی مهارت خودرهبری دانش آموزان 92
جدول 4-13 : توزیع فراوانی مهارت تفکر برتر دانش آموزان 93
جدول 4-14 : توزیع فراوانی مهارت ریسک پذیری دانش آموزان 94
جدول 4-15 : توزیع فراوانی مهارت خلاّقیت دانش آموزان 95
جدول 4-16 : خلاصه محاسبات تحلیل واریانس مکرر مهارت دانش آموزان 96
جدول 4-17 : خلاصه محاسبات مقایسه های جفتی ( تعقیبی بونفرونی ) 97
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فهرست نمودار ها................................................................ و
فهرست جدول ها .............................. ز
چکیدۀ پژوهش
فصل اول : مقدمه پژوهش
مقدمه .................................................................................... 2
بیان مسأله........................................................................... 4
اهمیت موضوع پژوهش............................................................ 5
هدف پژوهش ........................................................................... 7
سؤالات پژوهش ....................................................................... 7
تعریف نظری و عملیاتی متغیرها.................................... 8
فصل دوم : پیشینۀ پژوهش
مقدمه .................................................................................... 11
رویکردهای آموزش و پرورش ............................................ 12
بافت جدید آموزش و پرورش............................................... 16
مشخصات آموزش و پرورش در قرن 21............................... 18
- ویژگیهای نظامهای آموزشی جهت آماده سازی دانش آموزان برای قرن 21 19
فهرست مطالب
عنوان صفحه
- نگاه جدید به فراگیران در قرن 21......................... 22
- ویژگیهای مدارس برای ورود به قرن 21.................. 23
- برنامۀ درسی و مدارس در قرن 21............................. 24
تأثیر جهانی شدن بر آموزش............................................ 31
- محورهای تغییر................................................................ 31
- امور مالی .................................................................. 31
- بازار کار .................................................................. 31
- آموزش ........................................................................... 32
- فناوری اطلاعات ......................................................... 32
- شبکه های جهانی اطلاعات ........................................ 32
نقشهای فرهنگی و سیاسی آموزش و پرورش در عصر جهانی شدن 35
پیامدها و چالشهای جهانی شدن بر تعلیم و تربیت 37
- به سوی مدارس بهتر ................................................. 43
- مسئولیت پذیری ......................................................... 44
- رهبران آموزشی ، پذیرش تغییر و تکنولوژی..... 44
- اثربخشی مدارس ......................................................... 45
اصول حاکم بر تحولات جهانی آموزش و پرورش ........... 47
عوامل مژثر برای رویارویی با انقلاب آموزشی ....... 48
حیطه های تربیت شهروندان قرن 21............................... 52
فهرست مطالب
عنوان صفحه
آموزش متوسطه : تقاطعهای زندگی ............................... 52
چهار ستون تعلیم و تربیت ............................................ 56
مهارتهای قرن بیست و یکم .................... 57
- سواد عصر دیجیتال ................................................... 58
- تفکر ابداعی .............................................................. 58
- مهارتهای ارتباطی ................................................... 58
- بهره وری بالا ............................................................ 58
انواع سواد ......................................................................... 59
- سواد علمی.................................................................... 60
- مقوله و ویژگیها ................................................... 60
تفکر ...................................................................................... 62
سبکهای تفکر ....................................................................... 62
اصول سبکهای تفکر.............................................................. 63
تفکر انتقادی................................ 64
تفکر انتقادی و خلاّق.......................................................... 67
سوابق پژوهشی ..................................................................... 70
پیشینۀ داخلی.................................................................. 70
پیشینۀ خارجی ................................................................ 72
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل سوم : روش پژوهش
مقدمه .................................................................................... 75
روش پژوهش ........................................................................... 75
جامعۀ آماری ....................................................................... 75
نمونه و روش نمونه گیری ............................................... 75
ابزار جمع آوری اطلاعات ............................................... 76
روش جمع آوری اطلاعات ..................................................... 77
پایایی و روایی ابزار پژوهش........................................ 77
روش آماری تحلیل داده ها ............................................ 78
فصل چهارم : تحلیل داده های پژوهشی
مقدمه .................................................................................... 80
تجزیه و تحلیل اطلاعات........................ 81
تحلیل توصیفی ..................................................................... 90
تحلیل استنباطی.............................. 96
فصل پنجم : نتایج پژوهش
بحث و نتیجه گیری ............................................................ 101
فهرست مطالب
عنوان صفحه
محدودیت های پژوهش............................................................ 112
پیشنهادهای پژوهش.............................................................. 112
فهرست منابع .......................................................................
پیوست ها .............................................................................
چکیده به زبان انگلیسی .................................................
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 2-1 : نمودار الگوی پرورش خلاّقیت................ 69
نمودار 4-1 : نمودار ستونی توزیع فراوانی تأهل دبیران بر حسب جنسیت 81
نمودار 4-2 : نمودار ستونی توزیع فراوانی تحصیلات دبیران بر حسب جنسیت................................................................................................. 82
نمودار 4-3 : نمودار ستونی توزیع فراوانی میزان سابقۀ خدمت دبیران بر حسب جنسیت83
نمودار 4-4 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات سازگاری دانش آموزان.................................................................................... 84
نمودار 4-5 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات کنجکاوی دانش آموزان.................................................................................... 85
نمودار 4-6 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات خودرهبری دانش آموزان.................................................................................... 86
نمودار 4-7 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات تفکر برتر دانش آموزان ..................................... 78
نمودار 4-8 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات ریسک پذیری دانش آموزان...................................... 88
نمودار 4-9 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات خلاّقیت دانش آموزان............................................ 89
نمودار 4-10 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت سازگاری دانش آموزان ............................................ 90
نمودار 4-11 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت کنجکاوی دانش آموزان ............................................ 91
نمودار 4-12 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت خودرهبری دانش آموزان ............................................ 92
نمودار 4-13 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت تفکر برتر دانش آموزان............................................ 93
نمودار 4-14 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت ریسک پذیری دانش آموزان ..................................... 94
نمودار 4-15 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت دانش آموزان خلاّقیت دانش آموزان95
نمودار 4-16 : مقایسۀ میانگین شاخصهای تفکر ابداعی در دانش آموزان 99
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 2-1 : الگوی تغییر تدریس از سنتّی به جدید 34
جدول 2-2 : مقایسۀ الگوی قدیمی آموزش و پروش به الگوی جدید آموزش و پروش........................................ 35
جدول 2-3 : مقایسۀ یادگیری در قرن 21 با قرن 20-19 51
جدول 2-4 : مقوله ها و ویژگی های سواد علمی... 60
جدول 3-1 : تعداد منطقه ، مدرسه و دبیران شرکت کننده در پژوهش 76
جدول 3-2 : تعداد و شمارۀ سؤالات پرسشنامه پژوهش 77
جدول 3-3 : میزان اعتبار آزمون و هر یک از شاخصها 78
جدول 4-1 : توزیع فراوانی جنسیت . تأهل ...... 81
جدول 4-2 : توزیع فراوانی جنسیت . تحصیلات .... 82
جدول 4-3 : توزیع فراوانی جنیست . سابقه ..... 83
جدول 4-4 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی سازگاری دانش آموزان 84
جدول 4-5 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی کنجکاوی دانش آموزان 85
جدول 4-6 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی خودرهبری دانش آموزان 86
جدول 4-7 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی تفکر برتر دانش آموزان 87
جدول4-8 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی ریسک پذیری دانش آموزان 88
جدول 4-9 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی خلاّقیت دانش آموزان 89
جدول 4-10 : توزیع فراوانی مهارت کنجکاوی دانش آموزان 90
جدول 4-11 : توزیع فراوانی مهارت کنجکاوی دانش آموزان 91
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 4-12 : توزیع فراوانی مهارت خودرهبری دانش آموزان 92
جدول 4-13 : توزیع فراوانی مهارت تفکر برتر دانش آموزان 93
جدول 4-14 : توزیع فراوانی مهارت ریسک پذیری دانش آموزان 94
جدول 4-15 : توزیع فراوانی مهارت خلاّقیت دانش آموزان 95
جدول 4-16 : خلاصه محاسبات تحلیل واریانس مکرر مهارت دانش آموزان 96
جدول 4-17 : خلاصه محاسبات مقایسه های جفتی ( تعقیبی بونفرونی ) 97
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فهرست نمودار ها................................................................ و
فهرست جدول ها .............................. ز
چکیدۀ پژوهش
فصل اول : مقدمه پژوهش
مقدمه .................................................................................... 2
بیان مسأله........................................................................... 4
اهمیت موضوع پژوهش............................................................ 5
هدف پژوهش ........................................................................... 7
سؤالات پژوهش ....................................................................... 7
تعریف نظری و عملیاتی متغیرها.................................... 8
فصل دوم : پیشینۀ پژوهش
مقدمه .................................................................................... 11
رویکردهای آموزش و پرورش ............................................ 12
بافت جدید آموزش و پرورش............................................... 16
مشخصات آموزش و پرورش در قرن 21............................... 18
- ویژگیهای نظامهای آموزشی جهت آماده سازی دانش آموزان برای قرن 21 19
فهرست مطالب
عنوان صفحه
- نگاه جدید به فراگیران در قرن 21......................... 22
- ویژگیهای مدارس برای ورود به قرن 21.................. 23
- برنامۀ درسی و مدارس در قرن 21............................. 24
تأثیر جهانی شدن بر آموزش............................................ 31
- محورهای تغییر................................................................ 31
- امور مالی .................................................................. 31
- بازار کار .................................................................. 31
- آموزش ........................................................................... 32
- فناوری اطلاعات ......................................................... 32
- شبکه های جهانی اطلاعات ........................................ 32
نقشهای فرهنگی و سیاسی آموزش و پرورش در عصر جهانی شدن 35
پیامدها و چالشهای جهانی شدن بر تعلیم و تربیت 37
- به سوی مدارس بهتر ................................................. 43
- مسئولیت پذیری ......................................................... 44
- رهبران آموزشی ، پذیرش تغییر و تکنولوژی..... 44
- اثربخشی مدارس ......................................................... 45
اصول حاکم بر تحولات جهانی آموزش و پرورش ........... 47
عوامل مژثر برای رویارویی با انقلاب آموزشی ....... 48
حیطه های تربیت شهروندان قرن 21............................... 52
فهرست مطالب
عنوان صفحه
آموزش متوسطه : تقاطعهای زندگی ............................... 52
چهار ستون تعلیم و تربیت ............................................ 56
مهارتهای قرن بیست و یکم .................... 57
- سواد عصر دیجیتال ................................................... 58
- تفکر ابداعی .............................................................. 58
- مهارتهای ارتباطی ................................................... 58
- بهره وری بالا ............................................................ 58
انواع سواد ......................................................................... 59
- سواد علمی.................................................................... 60
- مقوله و ویژگیها ................................................... 60
تفکر ...................................................................................... 62
سبکهای تفکر ....................................................................... 62
اصول سبکهای تفکر.............................................................. 63
تفکر انتقادی................................ 64
تفکر انتقادی و خلاّق.......................................................... 67
سوابق پژوهشی ..................................................................... 70
پیشینۀ داخلی.................................................................. 70
پیشینۀ خارجی ................................................................ 72
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل سوم : روش پژوهش
مقدمه .................................................................................... 75
روش پژوهش ........................................................................... 75
جامعۀ آماری ....................................................................... 75
نمونه و روش نمونه گیری ............................................... 75
ابزار جمع آوری اطلاعات ............................................... 76
روش جمع آوری اطلاعات ..................................................... 77
پایایی و روایی ابزار پژوهش........................................ 77
روش آماری تحلیل داده ها ............................................ 78
فصل چهارم : تحلیل داده های پژوهشی
مقدمه .................................................................................... 80
تجزیه و تحلیل اطلاعات........................ 81
تحلیل توصیفی ..................................................................... 90
تحلیل استنباطی.............................. 96
فصل پنجم : نتایج پژوهش
بحث و نتیجه گیری ............................................................ 101
فهرست مطالب
عنوان صفحه
محدودیت های پژوهش............................................................ 112
پیشنهادهای پژوهش.............................................................. 112
فهرست منابع .......................................................................
پیوست ها .............................................................................
چکیده به زبان انگلیسی .................................................
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 2-1 : نمودار الگوی پرورش خلاّقیت................ 69
نمودار 4-1 : نمودار ستونی توزیع فراوانی تأهل دبیران بر حسب جنسیت 81
نمودار 4-2 : نمودار ستونی توزیع فراوانی تحصیلات دبیران بر حسب جنسیت................................................................................................. 82
نمودار 4-3 : نمودار ستونی توزیع فراوانی میزان سابقۀ خدمت دبیران بر حسب جنسیت83
نمودار 4-4 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات سازگاری دانش آموزان.................................................................................... 84
نمودار 4-5 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات کنجکاوی دانش آموزان.................................................................................... 85
نمودار 4-6 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات خودرهبری دانش آموزان.................................................................................... 86
نمودار 4-7 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات تفکر برتر دانش آموزان ..................................... 78
نمودار 4-8 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات ریسک پذیری دانش آموزان...................................... 88
نمودار 4-9 : نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی نمرات خلاّقیت دانش آموزان............................................ 89
نمودار 4-10 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت سازگاری دانش آموزان ............................................ 90
نمودار 4-11 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت کنجکاوی دانش آموزان ............................................ 91
نمودار 4-12 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت خودرهبری دانش آموزان ............................................ 92
نمودار 4-13 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت تفکر برتر دانش آموزان............................................ 93
نمودار 4-14 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت ریسک پذیری دانش آموزان ..................................... 94
نمودار 4-15 : نمودار ستونی توزیع فراوانی مهارت دانش آموزان خلاّقیت دانش آموزان95
نمودار 4-16 : مقایسۀ میانگین شاخصهای تفکر ابداعی در دانش آموزان 99
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 2-1 : الگوی تغییر تدریس از سنتّی به جدید 34
جدول 2-2 : مقایسۀ الگوی قدیمی آموزش و پروش به الگوی جدید آموزش و پروش........................................ 35
جدول 2-3 : مقایسۀ یادگیری در قرن 21 با قرن 20-19 51
جدول 2-4 : مقوله ها و ویژگی های سواد علمی... 60
جدول 3-1 : تعداد منطقه ، مدرسه و دبیران شرکت کننده در پژوهش 76
جدول 3-2 : تعداد و شمارۀ سؤالات پرسشنامه پژوهش 77
جدول 3-3 : میزان اعتبار آزمون و هر یک از شاخصها 78
جدول 4-1 : توزیع فراوانی جنسیت . تأهل ...... 81
جدول 4-2 : توزیع فراوانی جنسیت . تحصیلات .... 82
جدول 4-3 : توزیع فراوانی جنیست . سابقه ..... 83
جدول 4-4 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی سازگاری دانش آموزان 84
جدول 4-5 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی کنجکاوی دانش آموزان 85
جدول 4-6 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی خودرهبری دانش آموزان 86
جدول 4-7 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی تفکر برتر دانش آموزان 87
جدول4-8 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی ریسک پذیری دانش آموزان 88
جدول 4-9 : خلاصه محاسبات شاخصهای توصیفی خلاّقیت دانش آموزان 89
جدول 4-10 : توزیع فراوانی مهارت کنجکاوی دانش آموزان 90
جدول 4-11 : توزیع فراوانی مهارت کنجکاوی دانش آموزان 91
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 4-12 : توزیع فراوانی مهارت خودرهبری دانش آموزان 92
جدول 4-13 : توزیع فراوانی مهارت تفکر برتر دانش آموزان 93
جدول 4-14 : توزیع فراوانی مهارت ریسک پذیری دانش آموزان 94
جدول 4-15 : توزیع فراوانی مهارت خلاّقیت دانش آموزان 95
جدول 4-16 : خلاصه محاسبات تحلیل واریانس مکرر مهارت دانش آموزان 96
جدول 4-17 : خلاصه محاسبات مقایسه های جفتی ( تعقیبی بونفرونی ) 97
مقدمه
جهانی شدن رویدادی تاریخی است که از دهه 90 میلادی به منزله ی پدیده ای شگرف در غرب زاده شد. شعاع اثرگذاری این پدیده به همراهی فناوری اطلاعا و ارتباطات شتاب و گستره بیشتری می یابد به گونه ای که لایه های عمیق تر اندیشه، رفتار، نگرش ها و فرهنگ های ملل را تحت استیلای خود قرار می دهد ( فقیهی ، 1384 ).
فرآیند جهانی شدن به ویژه در قلمرو آموزش و پرورش به طور اجتناب ناپذیری متأثر از شرایطی است که در ممالک پیشرفته جهان برای توسعه و استقرار نظام آموزش نوی خود در جهت پاسخگویی به احتیاجات و حوائج منطقه ای کلی و به گونه ای فراگیر در سطح جامعه جهانی مهیا کرده اند. بدون توجه به چنین واقعیتی درک چگونگی منشاء و سرآغاز و سرانجام تکوین فرایند جهانی شدن آموزش و پرورش میسر نیست ( آقازاده، 1383 ) .
رویکردهای آموزش و پرورش
بدون تردید در آستانه قرن بیست و یکم نظام آموزش و پرورش با مشکلات متعدد و اضطراب بسیاری بویژه در ارتباط با جامعه، اقتصاد و فرهنگ روبروست. در زمان ما در کلی ترین تقسیم بندی ها رویکرد های متفاوتی را می توان در سیاستهای آموزش و پرورش کشورها مشاهده نمود.
رویکرد نخست هدف از آموزش و پرورش و فرایند یاددهی و یادگیری را در محدوده
دست یابی به نتایج و بهره دهی بهتر و قابل سنجش در کار آموزش و پرورش، از راه علمی کردن هرچه بیشتر مبانی آن می داند. در این گزینش سعی می شود آموزش و پرورش هرچه بیشتر به علوم تجربی نزدیک شود و در این میان نسل جدید به منزله ابزاری برای تامین اهداف از پیش تعیین شده جامعه پرورش یابند.
اما در رویکرد دوم: هدف نظام آموزش و پرورش دست یابی به شناختی کلی از انسان به عنوان یک واحد زیستی، روانی- اجتماعی- تاریخی و در حال رشد است که تمامیت خویش را زمانی تحقق می دهد که همه ابعاد او از نظر جسمی، ذهنی، عاطفی ، اخلاقی و ... به طور یکپارچه مورد توجه قرارگیرد.
برای این که یادگیری و آموزش در زندگی انسانها بویژه کودکان و نوجوانان ارزش معناداری داشته باشد. نه فقط باید در فرایند رسمی یادگیری- یاددهی، یادگیری مهارتها به صورتی که معمولا انجام می شود، صورت گیرد بلکه فراتر از آن، باید به تشکیل شخصیت آنان و شکل دادن به
ارزش های انسانی مرتبط گردد. به عبارت دیگر، آموزش باید به فرهنگ توسعه انسانی تبدیل شود یعنی اقدام انسانی مبتنی بر ارزش ها که توانایی اخلاقی، روحی و فکری را برای حل مسائل توسعه به صورت انسانی درآورد ( دلورز، 1380، به نقل از افتخارزاده ، ص 27 ).
باقری (1383)، رویکردهایی را که باید در آموزش و پرورش در کشورهایی که در معرض چالش های جهانی شدن و تحولات پدید آمده از فناوری اطلاعات اند، باید رویکردهای زیر را برگزیند را به قرار زیر فهرست کرده است .
1 ) تاکید بر جامعیت آموزش و پرورش : آموزش و پرورش باید شامل باشد و تمامی زندگی آدمی را دربرگیرد. در جهانی که فناوری در آن شتابان تغییر می کند و دانش به نحو روزافزون تولید می شود، آموزش و پرورش باید بیش از مجموعه ای خاص از اطلاعات را تعلیم دهد. آموزش و پرورش باید به بسط و شکوفایی قابلیتهای آدمی بپردازد.
2) دسترسی فراگیر به آموزش و پرورش : آموزش و پرورش باید در هر مکان و زمان در دسترس باشد و مربیان برای آموزش در معرض باشند. باید به یادگیری مداوم (از طریق اینترنت و تلویزیون و کلاس درس) دسترسی داشته باشد و آموزش و پرورش برای توسعه یادگیری مداوم با بخش های اقتصادی و موسسات در تعامل قرارگیرد.
3) تاکید بر تفکر نقاد: آموزش و پرورش باید تاکید خود را بر تفکر نقاد، ارتباط و حل مسئله معطوف سازد و صرفا به انتقال دانش و معرفت بسنده نکند؛ بلکه دانش آموزان را مهیای برخورد با مسائل جدید کند.
4) تربیت شهروند جهانی: آموزش و پرورش باید مهیای پرورش شهروند جهانی باشد؛ شهروندان آینده نه تنها باید از تاریخ، فرهنگ و زبان خویش آگاه باشند، بلکه برای کار در جامعه جهانی، نیازمند دانش وسیع درباره تنوع فرهنگ ها و مردم هستند. افرادی که چشم اندازشان قوم گرایانه است؛ فاقد فهم مناسب از تفاوت های فرهنگی و قوم اند.
5) تمرکز بر مفاهیم انتزاعی:برخی از چالش های دانش، تعلیم و تربیت و یادگیری در این دوره، توانایی فراگیران امروز برای آشنایی و کنارآمدن بیشتر با مفاهیم انتزاعی و موقعیتهای نامعین است. امروزه بیشتر محیط دانشگاهی، دانش آموزان را با مسائل مهیا مواجه می کنند، آنگاه حل آن مسائل را از ایشان می خواهند. واقعیت اقتصاد جهانی (مبتنی بر اطلاعات و دانش) آن است که مسائل به ندرت به وضوح تعریف می شوند. این خصیصه آنهایی را که طالب شغل ارزشمند هستند، ملزم
می کند که جستجوگر مسائل باشند، اطلاعات ضروری را گرد آورند و تصمیم ها و گزینه هایی را انتخاب کنند که مبتنی بر واقعیتهای نامعین پیچیده است.
6) استفاده از رویکرد کل گرایانه (در مقابل رویکرد گسسته): بخش اعظم تعلیم و تربیت و محیط یادگیری امروز به رشته های علمی بسیار غیرقابل انعطاف تقسیم شده که بر واحدهای گسسته تحقیق تاکید دارد، مع الوصف جامعه، اطلاعاتی در حال ظهور و اقتصاد جهانی نیازمند درک کل گرایانه درباره نظامهای تفکر است، به صورتی که شامل نظام جهانی و اکوسیستم های تجارت شود. بدین سان رویکردهای تحقیق بین رشته ای امر خطیری درنظر گرفته می شوند تا بتوان به درک
جامع تری از واقعیت پیچیده ای که اینک نظام جهانی با آن مواجه است، دست یافت.
7) ارتقاء توانایی دانش آموزان برای دست ورزی نمادها: سمبل ها نمودهای به شدت انتزاعی بخشی از صورت عینی واقعیت هستند. اشتغال به شدت مولد در اقتصاد کنونی، مستلزم آن است که فراگیر دائما با سمبل هایی مانند اصطلاحات سیاسی، حقوقی و تجاری سروکار داشته باشد. (مانند حقوق مالکیت معنوی) و پول دیجیتالی (در نظام های مالی و مفاهیم حسابداری)، در گذشته کارگزاران آموزشگاهی اغلب خودشان را در مقام حکیمان خردمندی در صحنه می دیدند که نقش شان انتقال داده ها، اطلاعات، دانش و حکمت به
دانش آموزان منتظر و مشتاق است. آنهایی که ذهنهایشان ظرف های خالی است که منتظر پرشدن است، مع الوصف حتی اگر این واقعیت درست بود. فروشگاه معرفت جهان به صورت رو به تزایدی نرخ جهشی دارد و هیچ فردی به تنهایی امید آن را نمی تواند داشته باشد که به صورتی مناسب و ممکن فهم جامعی در باب یک رشته را با خود حمل کند. یا آن که چنین فهمی را اغلب دانش آموزان جذب کنند. جهانی شدن اقتصاد و الزامات همراه با آن بر نیروی مستلزم تعلیم و تربیتی متفاوت است که توانایی یادگیران را برای دستیابی، ارزیابی، انتخاب و کاربرد دانش و نیز تفکر مستقل در به کارگیری قضاوت مناسب و همکاری یادگیران در معنی بخشیدن به موقعیتهای جدید ارتقاء دهد. هدف تعلیم و تربیت به هیچ وجه صرفا حمل مجموعه ای از دانش نیست بلکه مقصد آن آموزش چگونگی یادگیری حل مساله و ترکیب امر قدیم و جدید است (تافلر ،بی تا، باقری، 1383، ص 54) .
آموزش و پرورش بر روی یک وظیفه کم اهمیتتر مغز انسان یعنی حافظه تأکید میکند، در حالیکه از وظیفه اصلی آن یعنی «تفکر» غافل است (گلاسر، 1925 ، به نقل از حمزه ،1380، ص 75).
گستردهترین نوع تفکری که در آموزش بکار رفته، تفکر برای حل مسائلی است که پاسخهای معین و صریح دارند. نوع دوم تفکر، تفکر در مسائلی است که جواب صریح و معین ندارند ولی این نوع تفکرات بخش کوچکی از برنامههای آموزشی را تشکیل میدهند. نقد هنری یا تفکر انتقادی نوع سوم است و آن تفکری است که به ارزیابی انتقادی از ادبیات ، هنر، موسیقی ، سینما یا تلویزیون منتهی میشود و با تأکید اندکی بر برخی دبیرستانها وجود دارد .
چهارمین نوع از تفکر به نقد هنری یا تفکر انتقادی نزدیک است و تفکر خلاق نامیده میشود ، طبق این تفکر باید فرصت محصلان برای خلاقیت در هنر،موسیقی، نمایشنامه یا ادبیات و حتی سینما و تلویزیون بیش از این زمانی باشد که هم اکنون در اختیار دارند.
در نظام آموزشی ما موضوعهایی که به خلاقیت نیاز دارند عموماً از اهمیت افتاده و غیرعملی به شمار رفته است، در حالیکه اغلب میتواند مستقیماً به ایجاد انگیزه و درگیر نمودن محصلان با مسائل منتهی شود و ارتباط بسیار مهمی توفیق محصلان دارد (گلاسر ، 1925، به نقل از حمزه ، 1380،
ص 83) .
وظیفه اصلی معلم، آموزش نحوه فکر کردن و روش حل مسئله است. دانشآموز باید مهارت فکر کردن و زندگی کردن بیاموزد (همان منبع) .
بافت جدید آموزش و پرورش
توسعه آموزش و پرورش در وسیع ترین معنی ضمنی آن، دیگر همانند گذشته از طریق تحریکات درون زا صورت نمی گیرد، بلکه نسبت به فشارهای بیرونی حساس تر شده است
( افتخارزاده ، 1380 ).
این آهنگ در طی دهه های آینده تحت تاثیر شماری از پیشرفتهای عمده ای که نظرگاه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مناطق و کشورهای مختلف جهان را تغییر می دهد بعدها رو به گسترش خواهدنهاد و برای تحقق آنها مشارکت هرچه بیشتر آموزش و پرورش مورد نیاز است. از مهمترین عوامل این پیشرفتها که همگی به آموزش و پرورش باز می گردد. آنهایی هستند که به روشنی تعیین شده اند که در این جا بطور خلاصه به بیان آنها خواهیم پرداخت. این عوامل با کمک یکدیگر، بافت جدیدی را برای آموزش و پرورش فراهم می سازند که مسئولین برنامه ریزی و طراحی پیشرفت های بعدی نمی توانند آن را نادیده انگارند.
- اولین عامل، اجتناب ناپذیربودن رشد دانش و اطلاعات است که تنها مشخصه آموزش و پرورش و یادگیری بوده و پیشرفت فرهنگی و علمی جوامع در بستر آن شکل می گیرد. عامل فوق بطور فزاینده ای در تمامی ابعاد زندگی اجتماعی و اقتصادی نفوذ می کند و یکی از ضرورتهای اساسی اقتصادی و رقابت میان کشورهاست. این امر بطور اخص در کشورهای صنعتی پیشرفته قابل مشاهده است. اشباع اطلاعاتی جوامع امروزی که تحت سیطره رسانه ها قراردارند، مشکلات جدیدی را برای مدارس پدید می آورد. مدارس دیگر تولید کننده و یا انتقال دهنده عمده اطلاعات نیستند، باید یاد بگیرند که چگونه از ارزش آموزشی اطلاعات پیرامون خود بهره برداری نمایند و چگونه توانایی تمایز قائل شدن میان انبوه منابع اطلاعاتی را که هر روز دانش آموزان در معرض آن قرار
می گیرند در آنان ایجاد نمایند (همان منبع) .
- عامل دوم، تغییرات فن آوری است که با آهنگ شتابان ادامه خواهدیافت. میزان این تغییرات در مناطق مختلف جهان یکسان نیست، اما در همه جا تاثیر روزافزون را بر تمامی ابعاد زندگی برجای می گذارد. خصوصا این که پی ریزی مجدد ساختار اقتصادی را به پیش می راند و اغلب عواقب اجتماعی دردناکی را به بار می آورد که با تغییرات ملازم با آن در بازارهای کار، شرایط شغلی و مهارتی بویژه تحت تاثیر فن آوری های اطلاع رسانی فراوان و نقش مهمترین که بخش خدمات در اقتصاد اشغال می نماید، عجین می گردد.
در تمامی این موارد آموزش و پرورش نقش هدایت کنندگی دارد. آموزش و پرورش مهارت و تخصص را در کارگران ایجاد و به روز می سازد و این چیزی است که برای یک نیروی کار قابل انعطاف که باید توانایی پاسخگویی به تغییرات مداوم ناشی از پیشرفتهای را فن آوری داشته باشد، ضرورت دارد. این نقش باید در ارتباط با محیط کار بیشتر عملی شود و میان تحصیل رسمی و آموزش و یادگیری حرفه محور که از ضروریات مبارزه با اشکال جدید بی سوادی کاربردی که دستاورد تغییرات تکنولوژیکی است، پیوندهای جدیدی ایجاد نماید ( افتخارزاده ، 1383 ).
- عامل سوم، تغییرات جمعیت است که در همه جا توزیع گروههای سنی را برهم زده است. در مناطق غیرپیشرفته جهان نرخ بالای زاد و ولد باعث رشد دایم افراد واجب التعلیم شده و یکی از اولویت های تامین آموزش پایه را به خود اختصاص داده است. در کشورهای پیشرفته تر نرخ
پایین تر موالید و تمایلی که تا همین اواخر وجود داشته است، باعث کاهش گروه سنی جوانان شده و این پدیده ای است که سرانجام در دهه های آغاز قرن بیست و یکم در قالب کاهش تعداد «گروههای فعال کاری» متجلی می گردد.
- عامل چهارم، وابستگی درونی کشورها است که رو به افزایش دارد. این وابستگی درونی ناشی از بی نظمی بازار، گسترش فن آوری های ارتباط جدید و جهانی شدن بازارهای مالی اقتصادی، فرهنگی و همچنین سیاسی است که نمونه آن در حرکت به سوی یکپارچگی اروپا تجلی یافته است. حوادث اخیر اروپا و جاهای دیگر که با پایان منازعات ایدئولوژیکی در پی مرگ کمونیسم مشخص می گردد، جنبش آنی رو به رشد این وابستگی درونی در وجوه چندگانه اش را مورد تاکید قرارداده است. این وابستگی ها نشان داده اند که امنیت و خوشبختی هر منطقه و در واقع حفظ صلح در جهان، تا چه میزان به وجود شرایطی از این دست، در سایر مناطق بستگی دارد. این وابستگی ها بشریت را به یکدیگر نزدیک می سازد و این امر نه تنها بر تبادل و انتقال کالا و افراد بین کشورها تاثیر خواهدداشت، بلکه نتایج مهمترین را از جهت ایجاد تفاهم و تبادل بین المللی بیشتر و گشودن مرزها و ذهن ها در طولانی مدت در پی خواهدداشت. بدین ترتیب، آموزش و پرورش به عنوان عامل اصلی تفاهم و پیشرفت بین فرهنگی با چالش های مهم و جدیدی مواجه می گردد و این مسئله به همان میزان که بر وضعیت بین کشورها تاثیر دارد بر وضعیت درون کشورها نیز اثرگذار است. وجود جوامع چند فرهنگی در بسیاری از کشورهای سراسر جهان شاهد این ادعا است ( افتخارزاده ، 1380 ).
- عامل پنجم، این است که دل مشغولی های اجتماعی و مردمی جدیدی در حال پیدایش است و از آموزش و پرورش انتظار می رود که نقش فعالی را در رفع آن نگرانی ها ایفا نماید. نگرانی برای محیط زیست شاید مسئله ای باشد که بیش از هر چیزی در سطح جهانی احساس می شود و موضوعی است که آموزش و پرورش همواره در حساس نمودن کودکان و نوجوانان نسبت به مشکلات محیطی و روش های حل آنها فعالانه دخالت داشته است ( افتخارزاده، 1380 ) .
مشخصات آموزش و پرورش در قرن 21
از دیدگاه برخی از محققان سازمان های آموزشی در عصر جهانی شدن دارای مشخصات ذیل هستند:
الف- بین المللی بودن:مدارس و سازمان های آموزشی جنبه محلی بودن خود را از دست داده اند و به تدریج باید ورودی های خود را از نقاط مختلف دنیا وارد کرده و خروج های خود را به بازارهای جهانی بفرستند. و این یکی از شروط بقای آن ها می باشد.
ب- نحوه رقابت جدید: امروز رقابت جنبه محلی و منطقه ای در نظام آموزشی ندارد بلکه رقابت معنای سنتی خود را از دست داده و جنبه جهانی یافته است و تکنولو‍ی در ایجاد این نظام جدید نقش عدیده ای را بازی می کند.
ج- ارتباط الکترونیکی: کلیه سازمان های آموزشی از طریق شبکه های منسجم کامپیوتری زمینه ورود اطلاعات را به داخل سازمان و سپس به مشتری (دانش آموز، والدین و ...) فراهم می‌آورند.
د- سازمان های مجازی عمده:در عالم واقعیت مدارس و سازمان های آموزشی حضور فیزیکی خود را از دست داده و واحدهای تابعه و کارکنان آنها از طریق شبکه های کامپیوتری به یکدیگر متصل می شوند و با استفاده از نرم افزارها و سخت افزارهای ارتباطی، نظام مشارکت در اطلاعات و نظام مشارکت در نرم افزارهای عملیاتی می توانند ارتباط کامل با یکدیگر برقرار کنند. به طور کلی، در دنیای مجازی سازمان های آموزشی سرعت نوآوری افزایش می یابد، هزینه های نوآوری کاهش و دسترسی به دانش آسان تر می شود و نوآوری به سمت پیشرفت تدریجی و ابداعات کوچک رفته، ولی روند آن مستمر و پیوسته خواهدبود (ایران زاده، به نقل از زینعلی پور و گودرزی، 1383).
هـ- اطلاعات به عنوان یک عامل و منبع مهم: اهمیت اطلاعات در عصر حاضر بر همگان مشخص است و انجام تمامی امور مبتنی بر کسب اطلاعات می باشد.در کشور ما بسیاری از کارها هنوز هم براساس تجربه واندوخته ذهنی افراد انجام می شود. امروز زمانی است که باید برای انجام هرکاری و هر خدمتی اطلاعات کافی و لازم داشته باشیم تا بتوانیم به بهترین شکل ممکن آن را به انجام برسانیم.
نظام های تعلیم و تربیت امروزه نظام های اطلاعات محوری هستند که کلیه فعالیتها و امور خود را تحت مطالعه و بررسی دقیق قرارمی دهند و از آزادی عمل بیشتری برخوردارند.
ویژگیهای نظامهای آموزشی در قرن 21
گری مارکس در مقاله ای با عنوان آمادگی مدارس و نظامهای آموزشی برای قرن بیست و یکم که حبیب پناهی (1381) آنرا ترجمه کرده به شانزده ویژگی اصلی مدارس و نظامهای آموزشی جهت آماده سازی دانش آموزان برای عصر دانش و اطلاعات اشاره کرده که عبارتند از:
- تعریف مدرسه، معلم، یادگیرنده به وسیله دنیای اطلاعات کامپیوتری شکل جدیدی به خود
می گیرد.
- بر مبنای پروژه محوری (برنامه درسی برای زندگی) دانش آموزان در شناخت مسائل واقعی دنیا و مسائل مهم انسانی و سوالاتی در این زمینه درگیر می شوند.
- معلمان و مدیران به طور اثربخش برای عصر دانش/ اطلاعات جهانی آماده می شوند.
- دانش آموزان ، مدارس، نظام آموزشی و جوامع در تمام زمان با همدیگر و با دنیا از طریق اطلاعات قوی وتکنولوژی موثر در ارتباط هستند.
- نظام های آموزشی پژوهش های مهم را بررسی کرده، مورد ملاحظه قرارمی دهند و در طراحی برنامه ها آنها را به کار می گیرند تا اینکه به طور مستمر پیشرفت موفقیت آمیز دانش آموزان را هدایت کنند.
- دانش آموزان درباره سایر فرهنگ ها و عزت و احترام متفاوت یاد می گیرند و جهانی را به عنوان همسایه پهناور تلقی می کنند.
- مدارس خلاقیت و کارگروهی را در تمام سطوح رشد می دهند و معلمان به دانش آموزان کمک می کنند که دانش آموزان اطلاعات را به دانش، دانش را به خرد تبدیل کنند. اطلاعات را به شناخت و شناخت را به عمل تبدیل کنند. ارزشیابی از پیشرفت دانش آموز بیشتر براساس عملکرد است. استعدادها، توانایی ها و علاقه های دانش آموز مورد ملاک قرارمی گیرد.
و سپس از هوستون[1] نقل می کند که: ما دهها تحقیقات مشاهده کرده ایم که بیانگر این مطلب هستند چگونه باید نظام فعلی آموزش و پرورش تغییر یابد.
مارکس در ادامه مقاله به تعریف جدید از مدرسه پرداخته و می نویسد:
در قرن بیست و یکم مدارس باید مرکز اطلاعات کامپیوتری باشند به این صورت مانند مراکز یادگیری مادام العمر، 24 ساعت در روز، 7 روز در هفته و 365 روز در سال باز خواهندبود. قرن بیست و یکم نه تنها به اطلاعات آزاد بلکه به دانش عمومی نیز نیاز خواهدداشت و مدارس الزاما فرهنگ تحقیق را رایج خواهندکرد.
هوستون می گوید: معلمان باید از باهوشترین افراد جامعه باشند و بالاجبار بهترین جمعیت را به جامعه ارائه دهند. آنها باید آمادگی خوبی به آنچه که تدریس می کنند داشته باشند. و به مشارکتهای خود با بچه ها و جامعه اعتقاد داشته باشند. و در عین حال بطور دائمی خود را رشد دهند.
ماروین سترون[2] می گوید: ضرورت دارد مطمئن شویم که به معلمان خود فراگیری مادام العمر را پیشنهاد کرده ایم.
نگاه جدید به فراگیران در قرن 21
هنگامی که به قرن بیست و یکم وارد می شویم باید فراگیران را کاملا در یک مضمون جدید ببینیم. نخست به منظور حفظ علاقه آنان، مدارس و جوامع باید به آنان یاری رسانند و چگونگی استفاده از مطالب آموخته شده را در زندگی روزمره به آنها آموزش دهند. دوم ما باید با کنجکاوی اساس فراگیری مادام العمر را به طور تدریجی برای آنان القا یا تزریق کنیم. سوم ما باید در روش تدریس قابل انعطاف باشیم. زیرا دانش آموزی رشدی مناسب با علاقه، توان و پذیرش های متفاوتی نسبت به هم دارند. چهارم ما باید فراگیران را تحریک کنیم تا حد امکان مبتکر باشند در این صورت به یادگیری در خارج از ساعات رسمی مدرسه ادامه می دهند. تفکر درباره آنچه یاد گرفته اند و به کارگیری آموخته هایشان در زندگیشان {خواه معلم حاضر باشد یا نه} از اهم مسائلی می باشد. برحسب پژوهش، مدارس با یک پروژه محوری برنامه درسی برای زندگی، هدف درگیری
دانش آموزان، شناساندن مسائل واقعی دنیا، مسائل مهم انسانی و سوالاتی از این قبیل مواجه خواهندبود. آموزشی که آنها دریافت می کنند، بایستی هم دانش و هم خلاقیت آنها را رشد دهد. بطور همزمان، مدرسه باید دانش آموزان را برای تفکر، استدلال، تصمیم گیری و کارهایی از این قبیل قادر سازند.
طبقه بندی ویژگیهای مدارس برای ورود به قرن 21
1- تکنولوژی معاصر بعنوان یک وسیله مکمل یادگیری و ...
2- برنامه هایی بر مبنای یکپارچگی/ پویایی/ شایستگی . در این مورد آرنولد پارکر می نویسد: خلاقیت و نوآوری ملت ما یکی از بزرگترین قدرتهای نیروی کاری در قرن بیست و یکم است.
3- توجه به عملکرد دانش آموزان. مدارس از فراگیران رشد تفکر انتقادی و سایر مهارتهای سطح عالی را انتظار دارند و دانش آموزان دارای استعداد تفکر خلاق در موضوعاتی مانند ادبیات، هنرها، فرهنگ، تاریخ ، جغرافی ، علم، ارتباطات و ریاضیات هستند.
4- نظامهای دانش آموزمحوری
5- مفهوم وسیع دانشگاهی و اجتماعی
6- معیارها و ارزیابی موثر
7- تسهیلات زیرساخت هایی که از نقطه نظر محیطی پاسخگو هستند. در توصیف مراکز فراگیری قرن بیست و یکم می نویسد: یک مکان امن لذت بخش و مورد علاقه ای که دانش آموزان می توانند در آن جستجو کنند و یک تحول فرهنگ موافق را فراگیرند و خلاقیت، ارتباطات سالم و موفقیت را رشد دهند.
8- ارتباطات مدرسه- جامعه ای
9- تدریس در عصر دانش/ اطلاعات
10- دولت شمول
11- سرمایه گذاری هدفمند
12- توسعه تحقیق محور ( مارکس ، بی تا ، ترجمه پناهی، 1381، ص 42 ).
برنامه درسی ومدارس در قرن 21
اگر تحقیق در تعلیم وتربیت برای قرن 21 در سه کلمه جمع بندی شود، آن ها عبارت خوهند بود از فناوری، فناوری و فناوری. تقریبا بدون استثناء اطلاعات در ارتباط با تعلیم و تربیت در قرن 21 به طور مستقیم و غیرمستقیم مستلزم فناوری در چندین روش می باشد. چگونه تکنولوژی ممکن است بر تعلیم و تربیت و مدارس در قرن آینده تاثیر بگذارد؟ اجتماع خیلی بیشتر درگیر تفکر درباره برنامه ریزی برای جهان آینده می باشد. چگونگی فناوری ومیزان استفاده معلم از آن در آموزش عامل تعیین کننده ای می باشد. فناوری همچنین می تواند در تغییر مدیریت کلاس درس موثر باشد. مهارت های سواد که برای قرن 21 مورد نیاز است عبارتند از: دسترسی، تفکر و انتقال اطلاعات. براساس نظرات انجمن ملی آمریکا در علوم اطلاعات و کتابداری:مدارس ملی بایستی سواد اطلاعاتی را به عنوان یک مهارت ضروری بپذیرند و بکوشند تا جامعه ای با سواد اطلاعاتی به وجود آورند، دانش آموزان با سواد اطلاعاتی باید بدانند که چگونه ایده ها و اطلاعات را درک،تحلیل، ترکیب و ارزیابی کنند و انتقال دهند.
برنامه های درسی در آینده باید حول مفاهیم عمده جهانی از قبیل تغییر انعطاف پذیری، وابستگی متقابل جهانی، تنوع فرهنگی، کیفیت زندگی، افزایش تکنولوژی ، خود واقع بینی، یادگیری مادام العمر و نظام های اقتصاد جهانی در تعامل با محیط ملی تدوین شوند. تعلیم و تربیت بایستی دانش آموزان را به یک چشم انداز بین المللی مجهز کند. در آینده تعلیم و تربیت جهانی شامل بررسی محیط، ازدیاد مهاجرت، امنیت ملی، جنگ هسته ای، علم اقتصاد، جمعیت جهان و توزیع غذا خواهدبود. اکثر مدارس عمومی تا سال 2010، 24 ساعت شبانه روز برای بازآموزی بزرگسالان و اجاره سیستم کامپیوتر بعد از پایان کار روزانه مدارس باز خواهندبود. روزها و سالهای مدرسه طولانی خواهدشد. اندازه کلاس از میانگین 17 نفر به 10 نفر کاسته خواهدشد. دانش آموزان از طریق عملکرد، پیشرفت و ترقی خواهندکرد نه براساس صرف وقت در کلاس. برنامه های یادگیری به کمک کامپیوتر، جایگزین کتاب ها خواهدشد. مدارس بیشتر با بخش صنایع و بازرگانی فعالیت خواهندداشت.
برنامه ریزان درسی در قرن 21، از شرایط جهان واقعی آگاهی خواهندداشت و قادر به ایجاد دستورالعملهای برای مهارت های مورد نیاز برای دانش آموزان ابتدایی، راهنمایی و متوسطه خواهندبود. دانش آموزان به جای صحبت درباره اینکه آنها در کدام رتبه یا کلاس هستند، از نتایج ، عناوین، موضوعات، تجربیات کاری، پروژه ها یا تقاضای اجتماعی با آن هایی که کار می کنند صحبت خواهندکرد.
لویس[3] (1991) به نقل از جعفری (1383)، شمه ای از آن چه که ما ممکن است در مدارس قرن 21 مشاهده کنیم، ارائه داده است که عبارتند از:
1. معلم و دانش آموز از طریق کامپیوتر با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند.
2. دانش آموزان و معلمان از کلاسی به کلاس دیگر با کامپیوترهای شخصی خود حرکت
می کنند.
3. کاغذ دیواری ویدئویی که برای دانش آموزان نمایش داده می شود ممکن است بخشی از کلاس درس باشد.
برلاینر[4] (1992) به نقل از جعفری (1383)، طرح های خردمندانه ای برای مدارس آینده دارد که عبارتند از:
1. کامپیوترهای کوله پشتی یا دفترچه ای در نظر گرفته شده برای همه دانش آموزان به جای کتاب های درسی ممکن خواهدشد.
2. ارتباطات از خانه به مدرسه به آسانی از طریق شبکه های ارتباطی محلی انجام خواهدشد.
3. معلمان بیشتر به عنوان تسهیل کننده یا مربی نگریسته خواهندشد.
4. تکنولو‍ی جدید امکان طرح های گروهی و فردی را فراهم خواهدساخت و باعث رشد رویکردهای چند بعدی خواهدشد.
5. روش های پروژه ای مورد توجه دانش آموزان، برای تدریس مهارتهای تفکر انتقادی استفاده خواهد شد (زنگر و زنگر، 1999 به نقل از جعفری ، 1383 ، ص 767) .
جانسون[5] (1999) به نقل از جعفری (1383)، مدارس خلاق را به عنوان نمونه ای از مدارس در آینده توصیف می کند. این گونه مدارس شبیه یک تیم حرفه ای فعالیت می کنند و پیشرفت
دانش آموزان را علاوه بر ویژگی های فردی آنها به میزان زیادی تابع پیشرفتهایی می دانند که درمدارس به دست می آورند و با تاکید به کیفیت مدارس خلاق است که آموزش در مدارس به کیفیت کامل دست می یابد. اوچهار مولفه بهره وری مدارس خلاق را چنین می داند: ( ص 772 ) .
1) برنامه ریزی: مدیران و معلمان با همدیگر مسائل مشترک را به اهداف خاص تبدیل
می کنند.وظایف برنامه ریزی شامل ایجاد اهداف سازمانی است که مرتبط به نتایج ابتدایی است و تصویری از مدارس ارائه میدهد. افراد مسئول حفظ و نگهداری نقش شان درواحدهای کاری کوچک چندگانه می باشند. عملکرد وقتی که اهداف ویژه تدوین شدند بهبود بیشتری می یابد.
2) رشد افراد: برنامه های رشد و توسعه که مرتبط به اهداف سازمانی هستند عملکرد گروهی و فردی را افزایش می دهد. گروهها هنگامی که مدیران و کارکنان مدارس تقسیم، برنامه ریزی، عمل و برنامه های انتقادی و هدایت یکدیگر را به عهده بگیرند مراکز یادگیری می شوند. نظام های کنترل کیفیت مشارکتی، جایگزین نظام های کنترل منسوخ شده می شود و برای انعکاس نظم گروهی؛ تحلیل داده ها و حل مسائل را به عنوان کارهای سازمانی در آن برنامه ها فراهم می آورد. برای عملکرد بهتر گروه، وظیفه اصلی این است که سازمان رابه سمت هدف هایی که وابستگی متقابل دارند، حرکت دهند. اعضایش بایستی به خوبی با همدیگر کار کند و هر عضو گروه بایستی نقاط قوت و ضعف دیگران را بداند.
3) رشد برنامه: طرح های رشد برنامه که مرتبط به اهداف سازمان هستند به رهبران مدرسه در بیان چالش ها به وسیله هماهنگی در توسعه برنامه، کاربرد و فعالیت های ارزیابی کمک می کند. آنها همچنین اسناد خوبی هستند که سطوح بالای پیچیدگی فردی را بر موفقیت تسهیل می کند.
4) ارزیابی: همه نظام های اشتغال، نظام های پاسخگو هستند.نظام های پاسخگو، فعالیتهای ارزیابی را در مدارس ایجاد می کنند. نظام ارزیابی تنها نظامی است که نیروهای اصلاح و تغییر عملکرد سازمانی و فردی را مشخص می کند و این نظام یک سیستم مبتنی بر هدف است. داده های ارزیابی در سازمان های بهره ور و خلاق هم حلقه بازخورد و هم حلقه پیشقدم است که هم در برنامه ریزی بلندمدت و هم کوتاه مدت منعکس می شود. هر شخصی بایستی مسئول و پاسخگوی کیفیت کاری خودش باشد و این پاسخگویی باید واضح باشد. مدارس باید در اکثر اوقات موفقیت آمیز عمل کند و این موفقیت از جنبه های پیشرفت دانش آموز، رشد حرفه ای و رهبری، رشد تسهیلات و امکانات، هدایت اخلاقی، روابط والدین، شهرت و اعتبار مدارس قابل ارزیابی است (جانسون و جانسون، 1999، به نقل از جعفری، 1383، ص 781) .
6 مفهوم عمده که برای ایجاد مدارس در قرن 21 شناخت شده عبارتند از: خصوصی سازی، نظم دهی، زمان و سازماندهی، تکنولوژی، رشد حرفه ای و رهبری. شکل ساختمان، عامل عمده در میزان موفقیت این مفاهیم می باشد. مفهوم طرح شرایط عمده برای مدارس قرن 21 ایجاد فضاهای آموزشی مناسب و محیط یادگیری برای هریک از دانش آموزان می باشد. این فضاهای آموزشی بایستی برای نائل شدن و پاسخ به سبک های یادگیری فرد فرد دانش آموزان طرح شود و یک محیط برانگیزنده برای فعالیتهای یادگیری فراهم آورد. بعلاوه این فضاها بایستی برای رشد فزاینده ارائه آموزشی که ممکن است شامل مجموعه گوناگونی از تکنولوژی چندرسانه ای و واکنش به نقاط قوت هر معلم باشد، طرح شود. با این امکانات، توانایی معلم برای دسترسی به همه دانش آموزان افزایش خواهدیافت و دانش آموزان فضاهایی را خواهند داشت که محیطی صمیمی، تربیتی و امن فراهم
می کند ( جعفری ، 1383 ) .
قرن 21 میلادی قرنی است که آثار تحولات و فراگستریهایش بیش از رسیدن خود در جهان نمایان شد. برای تعریف قرن بیست و یکم این جمله می تواند گویا باشد: قرن تحولات شگرف، پیشرفتهای برق آسا، همگامی شدن عظیم اطلاعات و تولید و باز تولید مستمر دانش و فراوری علمی.
بدون تردید مدرسه قرن 21 نقش آفرین است. از آن رو که زمینه ساز تولید مستمر دانش و
یافته های علمی است. شکوفایی فناوری و صنعت، و خلق اختراعات و اکتشافات علمی- صنعتی و تکنیکهای حل مسئله مرهون توجه به فرایند آموزش است. در صورت نقش آفرینی درست مدرسه ها و ایجاد میدان اثربخش فرایند یاددهی – یادگیری شاهد تحولاتی اساسی خواهیم بود.
مدرسه های ما کجای این تحولات ایستاده اند و تا چه حد از ویژگیها و مشخصه های تحول آفرینی برخوردارند؟
آیا به واقع مدرسه های ما آماده ورود به قرن 21 هستند؟
برای نزدیک شدن به پاسخهای احتمالی لازم است به این واقعیت توجه کنیم که مدرسه ها باید با زمینه های اجرایی، شرایط فرهنگی واجتماعی و نیز روحیات و مناسبات انسانی و مجموع امکانات تصمیم گیری و اجرایی، هماهنگ و هم رویش باشند. مدرسه های ما می توانند با برخورداری از ظرفیتهای علمی موجود معلمان و مربیان ، برنامه های درسی فراگیر محور و فرایند مناسب یاددهی-یادگیری و نیز ایجاد محیط تعاملی مساعد میان یاددهنده و یادگیرنده، نقش تاثیرگذار در توسعه اجتماعی و اقتصادی بازی کنند کارایی محیط یادگیری و اثربخشی عملکرد یادگیرنده را حلال مشکلات خود می داند (جعفری، 1383) .
همه کشورها در تکاپوی آماده سازی مدارس خود در قرن بیست و یکم می باشند. این امر هم اکنون با سرعت و شدت بیشتری در حال انجام است. مطالب و گزارشهای مربوط به آموزش و پرورش همگی گویای آن است که مسئولان، سیاستگذاران، تصمیم سازان، برنامه ریزان آموزش و پرورش کشورها در سالهای اولیه قرن 21، تلاشها و فعالیتهای خود را شدت بخشیده و سرگرم تدوین یا به اجرا درآوردن راهبردها و سیاستهای جدید قرن جاری هستند. در کنفرانسهای جهانی آموزش و پرورش بویژه در سالهای اخیر آموزش کلید ورود و عبور از قرن بیست و یکم توصیف شده است. لذا اهمیت این حرکت جهانی بخوبی آشکار می گردد. راهبردهای مهمی که در سطح بین المللی برای بازنگری و اصلاح ساختار آموزش و پرورش مورد توجه برنامه ریزان و مقامات مسئول آموزش جهان قرارگرفته، دربرگیرنده همه ابعاد آموزش و پرورش است.
موضوع اصلی گزارش کمیسیون بین المللی آموزش برای قرن بیست و یکم که در سال 1993 تشکیل شد و گزارش آن در 1996 تحت عنوان یادگیری، گنج درون انتشار یافت. جستجوی مداوم برای یافتن نوعی تجربه آموزشی است که ارزش یادگیری مادام العمر را برای تمامی افراد آشکار سازد و موجبات ظهور استعدادهای فردی و جمعی را پدید آورد.
با توجه به تحولات عصر حاضر بویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات روالی از اندیشه در جهان رواج می یابد که همه با آن می توانند برای شکوفاندن استعدادهای ذاتی خود در جهت افزایش ذخایر آگاهی انسان، سرنوشت جهان، حفظ طبیعت، جو زمین، زیستگاه انسان و توسعۀ، شناخت بشری مسئولانه و وفادارانه مشارکت کنند.
مدارس به دیدگاهی نیاز دارند که با آن بتوانند حجم تغییرات را درک کنند . به آینده ای که امروز در حال شکل گرفتن است، بنگرند. به الگوهایی نیاز دارند که برای سازماندهی به تفکر درباره تغییرات پدید آمده باشند. آنان (مدارس) به مهارتهای سازگاری در برابر شوک آینده نیاز دارند
( بهرنگی ، 1383 ).
در سال 1997 انجمن ملی هیات مدیره مدارس آمریکا اعلام کرد که «تغییرات سه سال آینده بیش از تغییرات در سه قرن گذشته است». بیل گیت[6]، بنیانگذار مایکروسافت می گوید: ما تازه در ابتدای این انقلاب هستیم. ما حتی در ده سال بعد هم بیش از بیست و پنج سال گذشته برای تغییر جامعه کار خواهیم داشت ( همان ).
این موارد بسیاری دیگر به ما می گویند: عصر جدید، عصر دیگری است. روزگار گسسته و بریده شده و نه خم پذیر از اعصار گذشته است. ما به گفته جوزف مورفی[7] به درستی نیاز داریم که آموزش و پرورش ما را در این روزگار بسازد. ما اکنون در دوره ای بحرانی برای سازگاری آموزش و پرورش بسر می بریم (بهرنگی ، 1383).
آموزش و پرورش دربرابر اساس نوین دانش که بسیار گسترده شده و می شود تنها به قسمتهای کوچکی از آن بسنده کرده است. آزمون را بعنوان راه فراری برای پرداختن به این شرایط تداوم
می بخشد. رهبران آموزش و پرورش از ترس از دست دادن کنترل بر آنچه انجام می دهند، به تکنولوژیهای جدید نمی پردازند. در حالی که می دانند که چنین رفتاری بطور قطع جواب شاگردان را نمی دهد و مخرب آنان است. عادت به انجام همان کار قدیمی را ادامه می دهند. چه چیزی ارزش دانستن دارد. ما چگونه می آموزیم؟ چه چیزی اساسی است؟ اینکه چگونه به این سوالات پاسخ دهیم، نقش مدارس را زنده کرده و یا می کشیم.
آلوین تافلر[8] که به پیشگویی آینده شهرت دارد می نویسد: «آدم بی سواد سال 2000 فردی نیست که نتواند بخواند و بنویسد، بلکه فردی است که نمی تواند یاد بگیرد، از یاد ببرد و دوباره یاد بگیرد» (تافلر ، 1970 به نقل از بهرنگی،1383)
بهرنگی در ادامه، از کامپیوترهای جدیدتر و توسعه یافته تری اسم می برد که برای ترجیح یادگیری هر فرد یادگیرنده، تطابق لازم را بوجود می آورند. بطوری که هر فرد یادگیرنده از روال «استعداد برحسب هدایت تعامل» برخوردار شود.
کامپیوتر ترجیح و ویژگیهای یادگیری فرد، مثل سرعت شناختی، وابستگی زمینه ای، مشکلات مورد توجه و تمرکز، دامنه نوسانات، تصویرسازی مفهومی، اطلاعات کلی را از روی چشمان شاگردان به عنوان راهی خواهد خواند و این شانه ها را به سرعت «تایپ» کرده و با تطبیق با این ویژگیها و ترجیحات مطالب آموزش را ارائه خواهدداد. این محیطهای چندرسانه ای تعاملی بین مطالب بسیار، بطور قطع یادگیرندگان هوشمندتری بار خواهدآورد که می توانند آموزش خود را به طرق خلاق تری به کار برند. این یادگیرندگان شهروندان بهتر و البته جداشده تر قرن بیست و یکم خواهند بود (وایلز و باندی[9] 2002 ، به نقل از زینلی پور و گودرزی ، 1383 ) .
تأثیر جهانی شدن بر آموزش
محورهای تغییر
کارنوی[10] به نقل از فقیهی (1384) پنج محور اصلی را مطرح می کند که جهانی شدن از طریق آنها تاثیر عمده ای بر آموزش باقی می گذارد.
امور مالی
در بحث امور مالی، اغلب دولتها تحت فشار قرارمی گیرند تا جلوی افزایش هزینه های عمومی را در آموزش بگیرند و منابع مالی دیگری را برای توسعه مورد انتظار در نظام آموزشی تدارک ببینند.
بازار کار
در بحث بازار کار، دولتها تحت فشار قرارمی گیرند تا سرمایه های خارجی را جذب کنند و معنای این امر تامین ذخیره آماده ای از نیروی کار است. این فشار به فشار دیگری یعنی افزایش میانگین سطح آموزش در نیروی کار تبدیل می شود. رفته رفته میزان دستمزد برای افراد سطوح بالاتر آموزش، در نتیجه تغییر تولیدات اقتصادی به تولیدات مبتنی بر دانش، رو به افزایش می گذارد. هرقدر درآمد نسبی نیروی کار تحصیل کرده افزایش یابد، تقاضا برای آموزش عالی نیز افزایش می یابد و دولتها را وادار می کند که آموزش عالی را توسعه دهند و به همان نسبت بر تعداد فارغ التحصیلان متوسطه و متقاضیان ورود به آموزش عالی بیافزایند. حتی در کشورهایی که پیش از این در برابر تامین آموزش برابر برای زنان مقاومت می کردند، ضرورت دسترسی به نیروی کار تحصیل کرده و ارزان قیمت این الزام را به وجود می آورد تا آنها نیز به توسعه فرصتها برای آموزش زنان روی آورند. همه این فشارها با اصلاحاتی که تلاش می کنند هزینه های عمومی را در آموزش کاهش دهند در تقابل است.
آموزش
در بحث آموزش ، کیفیت نظام های آموزشی ملی به طور فزاینده ای در سطح بین المللی مورد مقایسه قرارمی گیرند. این فرایند به طور روزافزونی برنامه درسی ریاضیات و علوم، استانداردها، و تامین استانداردها از طریق تغییر روش های آموزش را مورد تاکید قرارمی دهد. استانداردها و آزمون بخشی از یک تلاش گسترده تر هستند که با هدف افزایش پاسخگویی از طریق سنجش تولید دانش و استفاده از آن در ارزشیابی معلمان و مدیران آموزشی صورت می گیرد.
فناوری اطلاعات
محور چهارم فناوری اطلاعات است که به دو دلیل به تدریج وارد نظام های آموزشی می شود: اول ارائه آموزش از راه دور با هدف افزایش کمیت آموزش با هزینه پایین تر و دوم ارائه آموزش به کمک کامپیوتر و استفاده از اینترنت با هدف بهبود کیفیت آموزش (و البته با هزینه بالاتر). اگرچه تقریبا همه کشورها در استفاده از این فناوری جدید در ابتدای راه هستند، اما استفاده آینده آن را در آموزش نمی توان کم برآورد کرد، به ویژه آن که این فناوری می تواند دانش آموزان را در کوچکترین شهرهای هر کشور با بقیه جهان متصل کند.
شبکه های جهانی اطلاعات
و بالاخره شبکه های جهانی اطلاعات هستند که معنای آن تغییر و دگرگونی در فرهنگ جهانی است. اما جهانی شدن این معنا را هم دربردارد که بسیاری از گروهها احساس می کنند در حوزه ارزشهای این فرهنگ جدید به حاشیه رانده می شوند. چنین گروههایی با پافشاری بر ارزش های فرهنگی (از ادیان سنتی اصول گرا گرفته در یک سو تا طرفداری پسامدرن از برابری زن و مرد یا محیط زیست در سویی دیگر) با اقتصاد جهانی مبارزه می کنند. این ارزش ها ممکن است جهانی هم باشند اما در عین حال ضد بازار هستند.
این که کدامیک از این تغیرات در آموزش و پرورش رخ دهد و خصوصا این که چگونه رخ دهد بستگی به شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی منطقه ای، ملی و حتی محلی دارد که زمینه اجرای پاسخ ها را به فشارهای جهانی برای اصلاحات فراهم می کنند. روتن[11] در پژوهش خود نشان
می دهد که چگونه تفسیرهای ملی از اصلاح آموزشی (که خود پاسخ هایی نه چندان دقیق به تغییر در اقتصاد جهانی می باشند) در سطوح پایین تر و محلی در چند کشور آمریکای لاتین به گونه های متفاوتی تفسیر و اجرا شده اند. این تحلیل نشان میدهد که چگونه تفسیرها و کاربردها قویا به
ظرفیت ها و ساختارهایی وابسته اند که در طول زمان شکل گرفته اند.
بنابراین، اگرچه تغییرات آموزشی ایجاد شده در پاسخ به جهانی شدن پارامترهای تعریف شده و مشخصی را دربرمی گیرند، اما در عین حال تفاوت های زیادی را نیز در میان مناطق، کشورها و
محل های مختلف نشان می دهند.دلیل عمده این تفاوت ها یک نتیجه گیری نسبتا آشکار است. خط مشی های توصیه شده در یک قالب الگویی واحد اما اجراشده در بافت های زمینه ای گوناگون به تجاربی متفاوت و برخی اوقات خیلی متفاوت منتهی می شوند، به طوری که مشکل می توان فهمید که آنها نتیجه یک خط مشی واحد بوده اند. به عبارت دیگر، چنانچه تفاوتهای موجود در فرهنگها و ظرفیتهای زمینه ای در سطوح منطقه ای، ملی و محلی نادیده گرفته شوند، جهانی شدن می تواند به نتایج ناخواسته و خارج از انتظاری در تجارب آموزشی بیانجامد که بعضا به کاهش کیفیت آموزش هم منجر خواهدشد؛ حتی اگر هدف اولیه اصلاح و بهبود باشد.
تغییر مسیر آموزش و پرورش به سمت، آموزش و پرورش نوین و جهانی تغییری همه جانبه در تمام جنبه های آموزش و پرورش در جهت آینده مداری است. هارولد جی شین و جانت گرنت شین در کتاب آموختن برای فردا الگویی از تغییر ارائه می نمایند.
جدول 2-1 : الگوی تغییر تدریس از سنّتی به جدید
|
از : - تدریس توده ای - آموزش مجرد - پاسخ جویی غیرفعال - برنامه خشک روزانه - آموزش مهارت رسمی و دانش
- پیش قدم بودن معلم و راهنما
- محتوی منفرد - پاسخ های حفظی - تاکید بر متون درسی - تسلط غیرفعال بر اطلاعات |
به : - تدریس خاص - آموزش ترکیبی - پاسخ جستجو گرانه و فعال - برنامه منعطف - پایه ریزی طرز برخورد آزادانه و - پیش قدم بودن دانش آموز و برنامه گروهی محتوی مربوط به هم
- آگاهی به شکل استفاده از وسایل دیگر علاوه بر متن کتاب
- انگیزش فعال عقل و خرد |
در آمریکا (2004) جایگزینی الگوی جدید آموزش و پرورش به جای الگوی سنتی آموزش و پرورش عنوان شده است.
جدول 2-2 : مقایسۀ الگوهای قدیمی آموزش و پرورش با الگوی جدید
|
الگوی قدیمی آموزش و پرورش |
الگوهای جدید آموزش و پرورش |
|
1- تاکید بر محتوا و نیاز به داشتن |
1- تاکید بر یادگیری این که چگونه یاد اطلاعات صحیح بگیرم، توجه به مسائلی صحیح، آمادگی ارزیابی مفاهیم جدید، دسترسی به اطلاعات |
|
2- ساختار مرتبه ای و منظم |
2- صداقت، دگراندیشی برابری |
|
3- تاکید بر انجام فعالیتهای ویژه در سنین مشخص |
3- انعطاف و تلفیق گروههای سنی |
|
4- اولویت قائل شدن بر عملکرد |
4- اولویت دادن بر تصویر خود به عنوان عامل عملکرد |
|
5- تاکید بر جهان خارج، تجربه درونی |
5- تجربه درونی به عنوان زمینه ای برای یادگیری محسوب گردد. استفاده از تخیل، داستان سرایی، سفره های رویایی و بیان و توصیف احساسات |
|
6- تاکید بر تفکر خطی |
6- تاکید بر نظریه کل گرایی مربوط به بخش چپ مغز تفکر غیرخطی و شهودی. |
نقش های فرهنگی و سیاسی آموزش و پرورش در عصر جهانی شدن
1. سیستم تعلیم و تربیت ما باید به نحوی پایه ریزی گردد که وقتی فارغ التحصیلان دبیرستانی با بهره گیری از دانش سیاسی و فرهنگی آموخته شده در مدرسه در برابر تحولات و دگرگونی های مختلف داخلی و خارجی قرارگرفتند بتوانند آنها را در بوته ی نقد منطقی قراردهند و تجزیه و تحلیل نمایند. متاسفانه بسیاری از دانش آموزان ما با تاریخ گذشته و معاصر کشور خود آشنایی چندانی ندارند. حتی نمی دانند در باب منطقه گرایی، ایران در کدام اتحادیه، بلوک و سازمان تجاری، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی عضویت دارد. در این رابطه سیستم آموزشی ما باید با فعال سازی
شبکه ی کامپیوتری، تدوین و تالیف کتاب درسی (تاریخ و جغرافیا، اقتصاد و ...) و تشکیل کلاسهای فوق برنامه به ارتقا و اعتلای سطح دانش سیاسی دانش آموزان همت بگمارد.
2. نقش دیگر آموزش و پرورش در توسعه ی پایدار، تربیت شهروند مسئول است. یکی از هدفهای ارزشمند و سازنده ی مدرسه این است که به فرد کمک می کند تا شهروندی مفید و مسئول برای جامعه ی خود باشد.
3. از نقش های آموزش و پرورش، جلوگیری از خودباختگی و ترویج فرهنگ گفتگو در عصر جهانی شدن است. بعضی از صاحبنظران در حیطه ی جهانی شدن از جمله والراشتاین، عصر حاضر را، عصر جهانی شدن فرهنگ نامیده اند. «اریش فروم» می گوید: تاریخ بشر، گورستان فرهنگهای بزرگ است که پایان فاجعه آمیز آن بدان سبب است که نتوانستند در برابر چالش ها، واکنش برنامه ریزی شده و بخردانه و ارادی بروز دهند.
4. یکی دیگر از نقش های آموزش و پرروش در توسعه ی سیاسی «هوشیارسازی» است نه «سکوت سازی» . در عصر حاضر جهانی سازی، در فرایند نوین آموزشی، اصل بر داد و ستد است. یعنی پذیرنده ی آموزش، فردی منفعل نیست. بلکه در متن سیستمی قرارگرفته که نقدپذیر، خواهان پرسش گری «چرا»های بی شمار است. ارتباط معلم و متعلم براساس تعامل اندیشه و رای نظر استوار می گردد و گفت و شنود دو سویه از رونق و اعتبار بالایی برخوردار می شود.
«فریره»[12] به نقل از مهرپویا ( 1384) ، به پنج نکته در باب آموزش و پرورش اشاره می کند که می تواند در فضای آموزش و پرورش ما هم مدنظر باشد.
نخست: به توانایی افراد برای فراگیری و دگرگونی عملا اعتقاد پیدا کنیم.
دوم: آموزش بایستی بر تماس مستقیم فراگیرندگان با واقعیتهای خاص زندگی استوار باشد.
سوم: لازم است تفاوت های موجود بین آموزش دهنده و آموزش گیرنده از میان برداشته شود.
یعنی هر دو را به عنوان فراگیرنده در نظر بگیریم یعنی معلم و متعلم هر دو می آموزند.
چهارم: آموزش دوطرفه و دوسویه و مبتنی بر گفت و شنود آزاد باشد.
پنجم: آموزش باید جلب مشارکت کند.
در نکات ارائه شده توسط فریره، به تعامل اندیشه و فکر و نظر التفات خاصی شده است. چرا که در جوامعی که ارتباط افراد از راس تا ذیل عمودی و چکشی باشد و خودکامگی و استبداد بر ارکان حکومتی سیطره یابد، نمی توان امیدی به شکوفایی فکر و اندیشه داشت.
- در عصر جهانی شدن آموزش و پرورش وقتی می تواند ایفای نقش نماید که به فناوری اطلاعات و شبکه های کامپیوتری و رایانه مجهز باشد.
در عصر انقلاب ارتباطات و الکترونیک در زمینه های آموزشی شاهد تغییرات و دگرگونی های عدیده ای هستیم. با تاسیس کتاب خانه های دیجیتالی، امکان دسترسی به کتاب ها و مقالات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به صورت Online وجود دارد. فرد از این طریق می تواند درباره ی چند و چون یک رویداد سیاسی اطلاعات لازم را در اندک زمانی اخذ نماید (مهرپویا، 1384) .
پیامدها و چالشها ی جهانی شدن بر تعلیم و تربیت
سجادی (1383) می نویسد : امروزه دارابودن اطلاعات، آگاهی و تحول و نوآوری از عوامل اصلی پیشرفت تلقی می شود و شکی نیست که بین تحقق این پیشرفتها و کارکرد نظامهای آموزشی نسبت منطقی وجود دارد. از مدارس و دانشگاهها نیز انتظار می رود تا توجه خود را معطوف
فارغ التحصیلانی کنند که در زمینه فنون و علوم تولید نرم افزاری و برآورده ساختن نیازهای اقتصاد بازار کارایی داشته باشند. او می گوید: طرفداران جهانی شدن تعلیم و تربیت با طرح این سه نکته که مدارسمان باعث ناکامی فرزندانمان می شود و فارغ التحصیلان مدارس مهارتهای لازم را ندارند و این که ایجاد کار برای فردی که دارای تخصص بالا می باشد، مشکل است. براین راهکار تاکید می کنند که تعلیم و تربیت عمومی عمدی باید سه هدف عمده را دنبال کند: اولین هدف تامین وفاداری ایدئولوژیکی جوانان به نظریه تجارت ازاد جهانی با توجه به حفظ محیط زیست، حقوق مشترک و نقش دولت می باشد. دومین هدف راهیابی بازار به قلب و ذهن مشتریان جوان و بستن قراردادهای پرسود در رابطه با تعلیم و تربیت می باشد و سومین هدف هم تبدیل مدارس به مراکز تعلیمی است که نیروی کار مناسب با نیاز شرکتهای فراملی تولید کند (اسمیت 1999) بهرحال مشکل تعلیم و تربیت و نظامهای آموزشی این است که باید بتواند انسانهایی تربیت کند که بتوانند در دنیایی مولد و در حال تغییر زندگی کنند ( سجادی، 1383 ).
ایشان در ادامه می نویسد: اشکال جدید بی سوادی عدم مهارت در بکارگیری به روز تواناییهای اساسی، توان پایین ادراکی در بین جوانان، عدم آمادگی آشکار برای ورود به بازار کار، عدم توانایی پاسخگویی به نیازها و نبودن پتانسیل یکپارچه شدن نظام های آموزشی ، تحصیلات ناموزون با نیازهای بازار و افزایش نابرابریهای اجتماعی و ... از جمله مواردی هستند که از نظر طرفداران جهانی شدن، ضرورت جهانی شدن تعلیم و تربیت را نمایان می سازد و تغییرات اساسی در اهداف ، محتوا و ارزشهای تعلیم و تربیت را اثبات می کند. چنان که آتون مولفه های نظامهای آموزشی جهانی شدن را انعطاف پذیری، آگاهی از نحوه کار، ذهن گشوده، تعلیمات دائمی، استقلال ورزی و خلاقیت
می داند (آتون، 1996، به نقل از سجادی، 1383، ص 219) .
دکتر سجادی در آخر اهم پیامدهای چالش برانگیز جهانی شدن تعلیم و تربیت (تاثیر بر اهداف، محتوا، ساختار تعلیم و تربیت ) را بترتیب زیر خلاصه می کند:
1- با ظهور رسانه های پیشرفته و تکنولوژی مدرن همچون ماهواره، اینترنت و رایانه که همگی نقش آموزشی و تربیتی را دارا هستند، میزان کنترل مدارس بر آموخته ها و کیفیت و جهت گیری های آموزش و تربیتی کاهش می یابد و مدارس رقبای جدیدی را شاهد خواهندبود و تعلیم و تربیت دیگر محدود به مکانی به نام مدرسه نخواهدبود.
2- روند جهانی شدن تعلیم و تربیت، بخاطر بی توجهی به توانایی های جوامع محلی و میزبان و تلاش در جهت القای نظام آموزشی واحد جهانی، به لحاظ محلی و بومی آثار سوء فراوانی را در پی خواهدداشت، همچون تضعیف نظام های آموزش محلی و ملی، آن هم بخاطر حضور و غلبه کالاهای فرهنگی و تولیدات آموزشی نظام های سلطه در کشورهای مختلف.
3- تصویری شدن شیوه های ارسال اطلاعات و تضعیف شیوه های آموزشی مبتنی بر متن های مکتوب و در نتیجه کاهش کنترل و هدایت نوع و کیفیت یادگیری های مورد نظر نظام های محلی و ملی.
4- جایگاه ممتاز دانشگاهها به عنوان محل اختصاصی برای تصمیم گیری پیرامون چگونگی آموزش و تدوین محتوای درسی و سازماندهی رشته های تحصیلی، تضعیف خواهدشد.
5- با توجه به این که هر جامعه ای حدود معنایی و هویتی را برای نظام های آموزشی خود تعریف می کند، ظهور نهضت جهانی شدن دگرگونی هایی را در نظام های واحد خاص (محلی یا ملی) و ترتیبات سنتی- ملی دولتها و جوامع پدید می آورد.
6- کاهش حضور عوامل انسانی در امر تعلیم و تربیت که خود محصول ظهور و غلبه
تکنولوژی های جدید آموزشی و فن آوری انتقال اطلاعات می باشد.
7- هدایت نظام های آموزشی به سمت تامین نیازهای بازار آزاد در جهت سودآوری بیشتر و تحمیل شکل نوینی از امپریالیسم فرهنگی، سعی در جهت گیری کاپیتالیستی- مدرنیستی تعلیم و تربیت و تامین نیازهای بازار و دامن زدن به قاعده مصرف گرایی.
8- تبدیل نظام های آموزشی به صورت مراکزی در جهت تامین نیروی کار مناسب برای شرکت های فراملیتی و اقتصاد سرمایه داری و القای نگرش سودمدارانه در مورد تعلیم و تربیت.
9- تغییر جهت گیریهای برنامه های تربیتی از حالت بلندمدت به کوتاه مدت.
10- به واسطه اجرای اهداف فرهنگی مبتنی بر ایده های امپریالیستی، نظام تربیتی فاقد خصیصه نظارت و داوری سیاسی و اخلاقی ملی و محلی خواهدشد.
11- القای ضرورت پذیرش آموزش زبان واحد در بطن برنامه های آموزشی و تبدیل زبان انگلیسی به زبان جهانی و جهانی شدن ملاک ارزیابی اعتبار مدارک آموزشی و تحصیلی و غلبه حضور نهاده های جهانی در این تعریف از یک نظام کیفی و مطلوب آموزشی، بدون درنظرگرفتن معیارها و ملاکهای محلی و ملی در تعریف و تنظیم محتوای آموزشی.
12- به واسطه پیوند ذاتی و جدایی ناپذیر روند جهانی شدن از روند سکولاریزاسیون و پیامد تسلط فرهنگ غیردینی غرب بر دیگر ملل و در نهایت سکولاری شدن اجتماعی جوامع محلی، نظام های تربیتی محلی نیز ماهیت سکولاری خواهندیافت.
13- با ظهور نهضت جهانی شدن و تئوری های یکپارچه سازی و نبودن فضایی مناسب برای ابراز و ظهور عقاید، شیوه ها و سلیقه های متفاوت، زمینه برخوردبین فرهنگ ها و تمدن ها پدیدار
می شود که خود بیشترین تاثیر را روی برنامه های آموزش و پرورش جوامع مختلف بجای خواهدگذاشت و زمینه بروز نابسامانی ها و تلاش هایی که ماهیت تهاجمی و تقابلی دارند را فراهم می سازد.
14- کاهش میزان اختیار تصمیم گیری های آموزشی محلی و ملی و جایگزینی مراکز
تصمیم گیری فراملی یا جهانی و در نتیجه بی توجهی به اقتضائات اخلاقی، ایدئولوژیک، دینی و علمی مورد توجه نظام های آموزشی محلی و ملی.
15- دانشگاههای مجازی به عنوان یکی از ثمرات جهانی شدن و پیشرفت های تکنولوژی که با اهدافی چون پیشرفت کیفی، شبکه دانش توزیع یافته و آموزش عالی پویا و زنده مورد اقبال قرار
می گیرد، موجبات تضعیف استقلال دانشگاههای ملی–محلی را در عرصه برنامه ریزی ها و
تصمیم گیریهای مبتنی بر اقتضائات بومی را فراهم می کند ( سجادی ، 1383 ) .