|
مقاله اقتصاد بدون نفت راهبردی خردمندانه اما ناکام
مقاله اقتصاد بدون نفت راهبردی خردمندانه اما ناکام
|
|
| دسته بندی | پژوهش |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 24 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 30 |
مقاله اقتصاد بدون نفت راهبردی خردمندانه اما ناکام
قسمتهایی از متن مقاله:
اهمیت نفت در جهان امروز از زمان اکتشاف آن تاکنون هم از بعد
تولید انرژی، هم از لحاظ تأمین مواد اولیه‌ی مورد نیاز برای تولید
کالاهای صنعتی بر هیچ کس پوشیده نیست. بدون شک‌زندگی انسان
امروزی بدون تولید و مصرف انبوه نفت امکان‌پذیر نیست. دنیای صنعتی،
دارای بیش‌ترین وابستگی به این ماده‌ی حیاتی است و هیچ گاه
نمی‌تواند در قبال جریانات تولید،استخراج، قیمت‌گذاری و نحوه‌ی
مبادله‌ی آن در دنیای کنونی بی تفاوت باشد. این ماده‌ی حیاتی از
جمله منابع تجدیدناپذیر بوده و با توجه به وابستگی روزافزون حیات
اقتصادی بشر به آن،داشتن راهبردی اصولی و کارساز در جهت
بهره‌برداری از این منابع را اجتناب‌ناپذیر ساخته است. اطلاعات موجود
حاکی از آن است که جای‌گزینی سایر منابع به جای نفت از لحاظ
اقتصادی‌و تکنولوژیک، تاکنون به طور قابل توجهی عملی نبوده است.
تلاش‌های بشر صرفاتوانسته است برخی منابع را در زمینه‌ی تولید انرژی
از جمله انرژی هسته‌ای یا سایر انرژی‌های نو را تاحدودی جای‌گزین
نفت نماید، هرچند روند جای‌گزینی در حد انتظار نبوده است. به هر
ترتیب با فرض دست‌یابی بشر به تکنولوژی‌های اقتصادی و اطمینان‌بخش
در زمینه‌ی بهبودجای‌گزینی انرژی هسته‌ای و انرژی‌های نو به جای
سوخت‌های فسیلی (از جمله نفت)، تاکنون در زمینه‌ی مواد اولیه،
جای‌گزینی برای نفت متصور نبوده است.
نفت به عنوان عامل مثبت
دوم در شکل‌گیری توسعه‌ی اقتصادی ایران، بعد از انقلاب مشروطه
ایفای نقش نموده است. بعد از اکتشاف، تولید و صدور نفت، درآمدهای
نفتی بخش مهمی ازبودجه‌ی کشور را در جهت تأمین مالی برنامه‌های
توسعه برای اجرای طرح‌های زیربنایی تشکیل داده است. پرواضح است
بدون برخورداری از منابع نفتی، توسعه‌ی ایران در همین حد
نیزامکان‌پذیر نبوده است. تصور حذف نفت از اقتصاد ایران، تصوری غلط و
غیر اقتصادی است. نفت، ثروت ملی ماست و به مثابه خون در رگ
حیات اقتصادی ایران در جریان است. ...
...
پس از قتل رزم‌آرا، مصدق به عنوان رهبر مخالفان و رییس کمیسیون
نفت مجلس در روز 29 اسفند سال 1329هـ.ش قانون ملی شدن صنعت نفت را
به تصویب مجلس رساند. طراح وپیشنهاد دهنده‌ی اولیه‌ی این طرح،
شهید دکترحسین فاطمی بوده است. مرحوم مصدق در این خصوص طی پیامی
به ملت ایران می‌گوید:اگر ملی شدن صنعت نفت خدمت بزرگی‌ست که‌به
مملکت شده است، باید از آن کسی که ابتدا این پیشنهاد را نمود
سپاس‌گزاری کرد و آن کس شهید راه وطن دکتر سید حسین فاطمی است.
مصدق و پشتیبانان‌اش، ملی کردن صنعت نفت را گام نخستین در جهت
تحول دمکراتیک جامعه‌ی ایرانی می‌دانستند، به همین دلیل است که از
سال 1320، مصدق همواره بر اهمیت‌سیاسی گسترده‌ی مسأله نفت تا آثار
اقتصادی محدود آن تأکید می‌کرد. سیاست مصدق، سیاست موازنه‌ی منفی
بود که بر اساس آن واگذاری هر گونه امتیازی به خارجیان ممنوع بود.
او طی‌بیش از نیم قرن مبارزه‌ی سیاسی به دو محور اساسی تأکید
داشت، دفاع از استقلال سیاسی و اقتصادی ایران و کوشش برای استقرار
دموکراسی.
بدین‌سان بود که نهضت ملی ایران به رهبری مرحوم
دکتر محمد مصدق شکل گرفت. این نهضت دو هدف عمده را دنبال می‌کرد:
1ـ ریشه‌کن کردن استبداد ایرانی 2ـ ایجاد یک اقتصادسیاسی ملی یعنی
اقتصاد مبتنی بر به کارگیری منابع اقتصادی در راستای منافع ملی.
تحقق این اهداف، مستلزم حل مسئله‌ی نفت و بروز شرایط مناسب در
زمینه‌ی استفاده از درآمدهای‌نفتی بود، از این رو ملی شدن صنعت نفت
در سرفصل برنامه‌های اصلاحی رهبر نهضت ملی قرار گرفت. ملی شدن
صنعت نفت وسیله‌ی مهمی برای رسیدن به هدفی بزرگ‌تر یعنی‌استقلال
سیاسی، اقتصادی و دموکراسی در ایران به شمار می‌رفت.
مصدق در
فروردین 1330 با استعفای علاء به نخست وزیری رسید و بلافاصله پس از
آن دست به کار اجرای قانون ملی کردن صنعت نفت گردید. مصدق در
زمان خاصی روی کار آمد.تعارض میان آمریکا و انگلیس در آن شرایط
فرصت مناسبی برای مصدق بود تا بتواند اهداف نهضت را پی‌گیری نماید.
شرایط هرچند در ابتدا امیدوارانه بود، اما سرانجام خوبی را برای‌نهضت
ملی ایران رقم نزد. برنامه‌ی اصلی حکومت مصدق در مرحله‌ی اول
استیفای حقوق ملت ایران در ملی کردن صنعت نفت بود. این تصمیم
واکنش شدید انگلستان را در پی داشت. دراولین برخورد، انگلستان با
خارج ساختن نفت‌کش‌ها از آبادان و اعزام کشتی جنگی موریس عملا مانع
صدور نفت ایران شد. با گذشت زمان، انگلستان حلقه‌ی محاصره را
تنگ‌تر می‌کرد تااین که با هم‌کاری شرکای تجاری‌اش، ایران را در
محاصره‌ی اقتصادی شدید و گسترده قرار داد. به دنبال این واکنش‌ها،
ایران بخش عمده‌ای از درآمدهای ارزی خود را از دست داد.
استراتژی مصدق در رویارویی با شرایط سخت پدید آمده، اقتصاد بدون نفت بود.
28 ماه حکومت مصدق را می‌توان به سه دوره تقسیم نمود: چهارماه
اول بدون برنامه و در انتظار حل مشکل نفت گذشت، چهار ماه دوم
برنامه ریزی برای اجرای اقتصاد بدون نفت و 20 ماه‌اجرای برنامه و
استراتژی اقتصادی.
اهداف مورد نظر دولت در اجرای استراتژی اقتصاد
بدون نفت عبارت بودند از: 1ـ جبران کمبود ارز مورد نیاز که ناشی از
قطع صدور نفت بود. 2ـ از میان بردن بحران و رکود اقتصادی با
ایجاداشتغال و افزایش تولید. 3ـ رفع کسری بودجه که به شکل ساختاری
آن از گذشته به ارث رسیده بود. 4ـ مهار تورم برای کاهش فشار بر
اقشار آسیب‌پذیر جامعه.
...
