مقاله برررسی بودجه و قوانین مربوط به آن در 24 صفحه ورد قابل ویرایش
به نام خدا
مقدمه:
پیدایش بودجه از زبان فرانسه بود که یک کیسه چرمی بود که به آن باجت
می‌گفتند بودجه عبارت است از برنامه‌ریزی مالی یک حکومت (جامعه) برای
آینده.
اگر بخواهیم عمر بودجه بدانیم تقریباً می‌توان گفت که عمر آن کمتر از
صدسال است به مرور زمان که زندگی اجتماعی بیشتر شد و انسانها تشکیل جوامع
را دادند و حکومتها شکل گرفتند درنتیجه هرحکومت می‌بایست یک حاکم داشته
باشد که این حاکم دو وظیفه مهم داشت که عبارتند بودند از:
1- تأمین امنیت و عدالت درجامعه 2- حفظ حدود و ثفور و مرزهای آن جامعه
انجام این دو وظیفه هزینه‌های نسبتاً زیادی داشت که این هزینهها از محل
املاک و مستغلات حاکم تأمین می‌شد اما به مرور زمان که جوامع پیشرفت کردند
این هزینهها بیشتر شد و دیگر حاکم نمی‌توانست این هزینهها را تأمین کند
که دراین موقع اندیشمندان سیاسی مالیات را به عنوان یکی از راههای تأمین
درآمد دولت پیشنهاد کردند و سیستم حکومت به سیستم حکومت سرمایه‌داری تبدیل
شد. دراین زمان وظایف حکومتها از دومورد قبلی به چندین وظیفه تبدیل شد که
عبارت بودند از: آموزش، بهداشت، جاده، تأمین اجتماعی، تهیه نیرو، ارتباطات،
آب، برق و غیره.
انجام این وظایف هزینه‌های زیادی داشت درصورتی که حکومت درآمد زیادی
نداشت یعنی نیازهای و مخارج زیاد بود ولی درمقابل درآمد و منابع کم بود و
درنتیجه این مسئله باعث به وجود آمدن بودجه شد که دراین جا کار بودجه عبارت
بود از برنامه‌ریزی به طوری که به نحو احسنت از این منابع استفاده شود.
زمانی که مالیات به عنوان راه برای تأمین درآمد بکار گرفته شد بعضی‌ها با
این امر مخالفت کردند به این دلایل:
1- کم شدن قدرت خرید 2- کم شدن مصرف
3- کم شدن تولید
ولی به تدریج و به مرور زمان متوجه شدند که مالیات بهترین راه از میان راههای پیشنهادی برای تأمین درآمد دولت است.
تعریف بودجه:
بودجه دارای تعاریف بسیار زیادی است که این تعاریف با گذشت زمان بیشتر و بهتر و تکمیل‌تر شدند.
تعریف اولیه بودجه: بررسی دخل و خرج دولت
قانون محاسبات عمومی کشور چهارتعریف از بودجه ارائه کرده است که جدیدترین آن که درتاریخ 1/6/1366 تصویب شده است عبارت است از:
بودجه کل کشور برنامه‌های دولت است که برای یک سال مالی تهیه و حاوی
پیش‌بینی درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار و برآورد هزینهها برای انجام
علمیاتی که منجر به نیل سیاستها و هدفهای قانونی میشود و از سه قسمت به
شرح زیر تشکیل میشود:
1- بودجة عمومی دولت که شامل اجزای زیر است:
الف ـ پیش‌بینی دریافتها و منابع تأمین اعتبار
ب ـ پیش‌بینی پرداختهایی که توسط درآمدها درسال مربوطه می‌توانند انجام شوند.
2- بودجه شرکتهای دولتی و بانکها شامل پیش‌بینی درآمدها و سایر منابع
3- بودجه موسساتی که تحت عنوانی غیر از عناوین فوق در بودجه منظور میشود.
انواع بودجه:
1- بودجه برنامه‌ای 2- بودجه دستگاهی
بودجه برنامه‌ای:
بودجه‌ای که درآن ملاک اعتبار دادن و مبنای دادن اعتبار برنامه‌ها هستند که به هربرنامه مقداری اعتبار تخصیص میشود.
بودجه دستگاهی:
مشخص کردن بودجه به طور مجزا برای هر وزارتخانه‌ای را بودجه به صورت
دستگاهی گویند که نحوة کار بدین شکل است که دستگاهها درهرناحیه‌ای براساس
ابلاغ بودجه، بودجه‌ای را برای سال آینده پیش‌بینی می‌کنند و سپس در مرکز
استان کارشناس بودجه، بودجه تمام نواحی و خود مرکز را جمع‌آوری می‌کند و به
مجلس می‌فرستد.
عناصر بودجه:
یکسری موضوعات متشابه که درتمامی تعاریف بودجه دیده می‌شوند که عبارتند از:
1- پیش‌بینی: چون بودجه مربوط به آینده است.
2- بودجه فقط مخصوص دولت نیست: چون بخش خصوصی نیز می‌تواند برنامه‌ریزی داشته باشد.
3- بودجه فقط به صورت دستگاهی نیست: مثلاً درکشور ما به صورت برنامه‌ای است.
4- زمان بودجه لزوماً یک سال نیست: مثل برنامه‌های توسعه چندساله کشورها
5- تصویب بودجه جزء تعریف بودجه نیست: بلکه یکی از مراحل است.
عوامل بودجه:
1- درآمد 2- هزینه
دولت ابتدا درآمد خود را مشخص می‌کند و سپس با توجه به میزان درآمدش
اعتبارات دستگاهی مختلف را تصویب می‌کند که در کشور ما بیشتر درآمد ازطریق
فروش نفت است و بودجه به عنوان یک ترازو است که اعتبارات را به عملیات
تبدیل می‌کند.
روشهای کلی تأمین درآمد دولت:
1- درآمد حاصل از مالیات
2- استقراض (قرض گرفتن): اوراق مشارکت، وام گرفتن
3- عملیات بانکی: درآمد مالی و پولی، انتشار اسکناس
4- خالصه‌جات: کشاورزی، صنعتی، خدماتی
19 و حداکثر از 23نفر تشکیل می‌شوند و شامل یک رئیس، دونائب رئیس، یک
مخبر و دو منشی می‌باشند که همة نمایندگان مجلس به جز رئیس مجلس می‌توانند
حداکثر در دو کمیسیون عضو شوند و مذاکراتی که درهرکمیسیون انجام میشود در
دفتری ثبت میشود ممکن است در هرکمیسیون احتیاج باشد که نمایندگانی از
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی جهت دادن اطلاعاتی درمورد درآمدها و هزینهها
به نمایندگان مجلس وجود داشته باشد.
برای اصلاح و تعدیل بودجه نظرات و پیشنهاداتی مطرح میشود که کمیته
تخصصی باید ظرف ده روز پس از پایان مهلت دریافت پیشنهادات نظرات خود را
کتباً به کمیسیون اصلی (تلفیق) ارائه می‌دهد که ممکن است نمایندة رئیس
جمهور و نمایندة دیوان محاسبات دراین کمیسیون جهت پاسخگویی به سؤالات
ونظرات نمایندگان حاضر شوند.
کارکمیسیون اصلی (تلفیق):
کار این کمیسیون بیشتر مربوط است به ماهیت تبصره‌ها و تفحص دراینکه آیا تصبره‌ها بودجه‌ای هستند یا غیربودجه‌ای
تبصره‌های بودجه‌ای:
تبصرهایی که به درآمدها و هزینه‌های موجود در بودجه مربوط می‌شوند و منابع و مخارج بودجه را مورد رسیدگی قرارمی‌دهند.
تبصره‌های غیربودجه‌ای:
تبصره‌هایی که به ارائه لایحه‌های قانونی احتیاج دارند و بطور غیرمسقیم آثار آنها در زمینه‌های کسب درآمد تجلی میشود.
انواع تبصره‌های بودجه‌ای:
1- دائمی 2- سالانه
تبصره‌های بودجه‌ای دائمی:
درگذشته تبصره‌هایی بود که همه ساله در بودجه تکرار می‌شدند ولی ازسال
67 تصمیم گرفته شد دیگر تبصرة دائمی نداشته باشیم زیرا بعضی گفتند اگر دولت
می‌خواهد بعضی تبصرها هرساله تکرار شوند باید آنها را تحت عنوان لایحه به
مجلس ارائه کند تا درصورتی که رأی آوردند تحت عنوان قانون در بودجه لحاظ
شوند.
تبصره‌های بودجه‌ای سالانه:
بعضی از تبصره‌های بودجه که فقط مربوط به همان سال موردنظر می‌باشند.
اسامی کمیسیونهای تخصصی مجلس شورای اسلامی که کلاً 15عدد هستند:
1- کمیسیون آموزش و تحقیقات 2- کمیسیون فرهنگ
3- کمیسیون اجتماعی 4- کمیسیون اقتصادی
5- کمیسیونه صنایع و معادن 6- کمیسیون عمران
7- کمیسیون قضایی و حقوقی 8- کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی
9- کمیسیون بهداشت و درمان 10- کمیسیون انرژی
11- کمیسیون کشاورزی و درآمد منابع طبیعی
12- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات 13- کمیسیون اصل
14- کمیسیون تحقیق
15- کمیسیون تدوین آئین‌نامه داخلی مجلس
از این تعداد 12تای اول مربوط به بودجه هستند و سه تای بعدی کمیسیونهای
خاص هستند که کمیسیون 13مربوط به شکایات مردم، کمیسیون 14مربوط به تحقیق
راجع به دستگاهها و کمیسیون 15مربوط به تدوین آئین‌نامه‌ها است.
بعد از اینکه بودجه درمجلس به تصویب رسید باید برای بررسی اینکه با قانون اساسی مغایرت دارد یا نه به شورای نگهبان فرستاده شود.
ج) اجرای بودجه:
وقتی شورای نگهبان بودجه را تأیید کرد به وسیله رئیس مجلس برای اجرا به
رئیس جمهور داده میشود و او آن را به معاون برنامه و بودجه (رئیس سازمان
برنامه‌ریزی) می‌دهد و این سازمان بودجة مصوب هردستگاه را برای آن ارسال
می‌کند تا هردستگاه از میزان اعتبارات مصوب خود آگاه شود این مرحله که به
وسیله قوة مجریة انجام میشود شامل سه قسمت است به قرارزیر:
1- ابلاغ بودجه 2- مبادلة‌موافقنامه 3- تخصیص اعتبار
1) ابلاغ بودجه:
این عمل به وسیله سازمان برنامه و بودجه انجام میشود تا دستگاههای
مختلف از میزان اعتبارات مصوب خود آگاه شوند این کار در اواخر اسفندماه
انجام میشود و بودجة مصوب تا دو الی سه روز بعد از سال به دست دستگاههای
مختلف می‌رسد.
2) موافقتنامه:
سندی حقوقی و مالی است که بین دستگاه اجرایی و سازمان مدیریت و
برنامه‌ریزی رد و بدل میشود و این موافقتنامه در دیوان محاسبات و سازمان
بازرسی کل کشور جهت نظارت برقوة مجریة مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دستگاه اجرایی متعهد میشود که به مندرجات این موافقتنامه عمل کند و
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی نیز متعهد میشود به موازات پیشرفت کار
اعتبارات مصوب را به دستگاه تخصیص دهد.
3) تخصیص اعتبار:
قراردادن اعتبارات دراختیار دستگاههای اجرایی درچند مرحله و زمان مشخص که می‌تواند به صورت ماهیانه، سالانه و … باشد.
دلایل تخصیص اعتبار:
1- نداشتن درآمد کافی توسط دولت دریک زمان خاص
2- اگر دولت یکجا اعتبارات را تخصیص دهد این پولها دربانک مرکزی جمع
می‌شوند این بانک وام می‌دهد و قدرت خرید افزایش می‌یابد درنتیجه کالا کم
میشود و تورم زیاد میشود.
نقش، هدف و تأثیر تخصیص اعتبار درنظام بودجة ایران:
1- عاملی برای ایجاد تعادل بین درآمدها و هزینهها در بودجه (خزانه)
2- ابزاری جهت کنترل و نظارت قبل از خرج محسوب میشود.
3- باعث صرفه‌جویی درهزینه‌های دولت میشود.
