طرح پژوهشی بررسی وضعیت سلامت مراجعه کنندگان به مراکز ترک اعتیاد سازمان بهزیستی قبل و بعد از ترک اعتیاد
1ـ کلیات
1ـ1ـ مقدمه
سازمان ملل در تعریف خود از توسعه انسانی، شاخص برخورداری از زندگی
طولانی همراه با تندرستی و سلامت را مورد توجه قرار داده است. بنابراین،
بدون توجه به عوامل تهدید کننده سلامت انسانها، نمی‌توان به نحو مطلوب در
مسیر توسعه و رفاه پایدار قدم برداشت. گام اول برای رسیدن به این مهم،
شناخت وضع سلامت و عوامل تهدید‌کنندة آن در میان گروه‌های مختلف اجتماعی در
سطوح محلی، منطقه‌ای و یا ملی بشمار می‌رود. که نتایج این شناخت برای
سازمان‌های متولی امر پیشگیری و درمان از ابعاد مختلف مانند
برنامه‌ریزی‌های بهداشتی، درمانی، آموزشی و … حائز اهمیت است.
در سطح اجتماعی در کنار خیل عظیمی از بیماری‌ها، رفتارهای مخاطره‌آمیزی
هم وجود دارند که تهدید‌کننده تندرستی افراد و زمینه‌ساز بروز اختلالات
جسمانی، روانی و اجتماعی در زندگی آنهاست. یکی از این رفتارها، که به‌‌صورت
گسترده سلامتی انسانها را در معرض تهدید جدی قرار می‌د هد اعتیاد یا سوء
مصرف مواد مخدر (Drug Abuse) است.
سوء مصرف مواد مخدر پدیده‌ای است که بشر تقریباً در تمام جوامع و در
اغلب زمان‌ها به نوعی درگیر آن بوده است. صرف‌نظر از نوع ماده مورد
استفاده، آنچه در مورد این پدیده، مهم و در اغلب اجتماعات انسانی مشترک به
نظر می‌رسد، پیامدهای جسمانی ، روانی و اجتماعی آن است که تا حدود زیادی با
پیامدهای منتسب به اکثر بیماری‌ها متفاوت به نظر می‌رسد.
در بعد جسمانی اختلال در کارکرد فیزیولوژیک بدن بر اثر تأثیر مستقیم
مواد، زمینه‌سازی برای بروز انواع بیماری‌های خطرناک نظیر سرطان، آسم،
برونشیت و …، افزایش میزان خطر پذیری فرد هنگام قرار گرفتن در موقعیت‌های
خطرناک (حوادث و سوانح و …)، افزایش خطر ابتلا به بیماری‌هائی نظیر ایدز و
هپاتیت در شکل‌های خاص سوء مصرف مواد (تزریق) ؛ در بعد روانی اختلال در
تعادل روانی و شناختی و در بعد اجتماعی بروز ناهنجاری‌های رفتاری و اجتماعی
در دو سطوح عملکردها و روابط خانوادگی، شغلی و … و بروز آسیب‌های اجتماعی و
جرائم از پیامدهای این پدیده به شمار می‌رود . همچنین براساس شرایط فرهنگی
و اجتماعی برخی اختلالات اجتماعی نظیر انزوا () و تفکیک (segregation)
نیز از پیامدهای سوء مصرف مواد مخدر محسوب می‌شوند. بنابراین عواقب ناشی از
این پدیده آنچنان وسیع و گسترده و از نظر میزان تأثیر عمیق و مزمن به نظر
می‌رسد که با پیامدهای بسیاری از بیماری‌ها و رفتارهای مخاطره‌آمیز قابل
مقایسه نیست.
از آنجا که پدیده اعتیاد از نظر تعداد، میزان رشد و گروه سنی جمعیت
درگیر، بخش قابل توجه و مهمی از جمعیت کشور را تحت تأثیر خود قرار داده
است، از این رو بررسی پیامدهای ناشی از آن بر سلامتی معتادان، علاوه بر خود
آنها، بر سلامتی کل جامعه نیز تأثیر گذار خواهد بود.
سلامت یکی از بنیان‌های اصلی زندگی انسان و شرط ضروری ایفای نقش‌های
اجتماعی وی به‌شمار می رود و انسانها بویژه گروهایی که سلامتی آنها به
نوعی در معرض خطر قرار دارد در صورتی می‌توانند به فعالیت‌های فردی و جمعی
خود به نحو مطلوب ادامه دهند که خود را سالم احساس کنند و در عین حال جامعه
نیز آنها را سالم بداند. ...
...
2ـ مبانی نظری و تجربی پژوهش
1-2- تعریف مفاهیم
1-1ـ2ـ سلامت
از آنجا که سلامت مهم ترین و مناقشه برانگیزترین مفهوم این تحقیق است،
بررسی اجمالی فضای مفهومی موجود در مورد آن اهمیت زیادی دارد، به طور کلی
تعاریف متعددی از مفهوم سلامت نزد محققان و اندیشمندان رشته‌های پزشکی،
بهداشت و جامعه شناسی وجود دارد. این مسئله نشان می‌دهد هیچ شیوة ساده و
آسانی برای ارائه تعریف از مفهوم سلامت وجود نداشته و دستیابی به تعریفی که
مورد قبول همگان باشد، براحتی میسر نیست.
سلامت بی‌تردید مهم‌ترین جنبه از مسائل حیات انسان به شمار می‌رود که از
دوران قدیم ذهن اندیشمندان را به خود مشغول کرده است. کسانی نظیر افلاطون
که سلامت را به عنوان «هماهنگی میان عملکردهای بدن» و افرادی نظیر جالینوسی
که در مقابل سلامت، بیماری را به عنوان «برهم خوردن تعادل» فرض کرده‌اند
جزء متقدمینی هستند که به تعریف این مفهوم پرداخته‌اند. همچنین در طول 30
سال گذشته تعداد زیادی از تحقیقات مربوط به سلامت تعاریف متعددی از آن
ارائه کرده‌اند. به عنوان نمونه در منابعی نظیر مرکز ملی سلامتی آمریکا،
1964؛ بیلوک، 1971؛ برسلو، 1972؛ الینسون، 1974؛ بالینسکی و برگر،1975؛
کاپلان، 1976؛ ساکت، 1977؛ سازمان بهداشت جهانی، 1979؛ ویر، 1981؛ هیدی و
دیگران ، 1985 و … تعاریف گوناگونی از مفهوم سلامت به چشم از می‌خورد
(Blaxter,1998:2) که سعی خواهد شد تعاریفی که نزدیکی بیشتری با اهداف تحقیق
حاضر دارند مورد اشاره قرار گیرند.
به‌طور کلی در تعاریف پزشکی، سلامت معادل عدم وجود بیماری فرض می‌شود.
بنابراین در حوزة دانش پزشکی به جای ارائه تعریف از سلامت عموماً به ارائه
تعریف بیماری بسنده می‌شود. یکی از این تعاریف که مبتنی بر پزشکی جدید است
بیماری را به عنوان «انحراف متغیرهای بیولوژیک قابل اندازه‌گیری از حد عادی
یا وجود اشکال آسیب شناختی طبقه‌بندی و تعریف شده تلقی می‌نماید»
(Ibid:3).
دانش دیگری که به ارائه تعریف از سلامت پرداخته است، جامعه شناسی پزشکی
است. تعاریف جامعه شناختی از سلامت ضمن مدنظر قرار دادن عوامل بیولوژیک،
بر عوامل اجتماعی، فرهنگی و روانی نیز تأکید دارند. به عنوان مثال منوچهر
محسنی معتقد است سلامت از صفات بسیار متنوعی شکل می‌گیرد که عبارتند از :
آمادگی برای کار، تغذیه خوب، احساس شادابی و فقدان هرگونه غم و رنج (محسنی،
45:1376).
همچنین سازمان بهداشت جهانی تحت تاثیر تعاریف جامعه شناختی سلامت را
«حالت رفاه و آسایش کامل روانی، جسمی و اجتماعی می‌داند و نه فقط فقدان
بیماری و نقص عضو»(همان: 45). بنابر تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامت را
می‌بایست با توجه به عواملی نظیر سن، جنس، جامعه و منطقه زیست و در قالب
حدود هنجاری مورد بررسی قرار داد. ....
...
