بررسی افت تحصیلی دانش آموزان
افت تحصیلی
یکی از مباحث مطرح در محافل آموزشی و
پرورشی درحال حاضر، افت تحصیلی دانش آموزان می باشد، اما این معضل چرا و
چگونه شکل گرفته است؟ یکی از مسائل و مشکلات اساسی نظام آموزشی هرکشوری،
مسأله افت تحصیلی است.
این موضوع هرساله هزینه های بسیار بالایی
را دربرداشته و دورنمای پیشرفت و توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کشورها را
مبهم می کند. مطابق مطالعات انجام شده، این مشکل هرسال افزایش می یابد و
بسیاری از دانش آموزان و حتی دانشجویان، نمی توانند از پس مواد و محتوای
آموزشی طراحی و تدوین شده برآیند یا آنها در موعد مقرر انجام دهند.
زمانی این مسأله اهمیت بیشتری پیدا می کند
که بدانیم بسیاری از این افراد تونایی های لازم را برای کسب موفقیت دارند،
ولی موفق نمی شوند. باید به مقوله افت تحصیلی توجه بیشتری کرد تا بتوان با
شناخت آن، توانایی ها و شایستگی های کودکان و نوجوانان را بارور کرد.
افت تحصیلی کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموز
از سطحی رضایب بخش به سطحی نامطلوب است. توجه به تعریف فوق نشان می دهد
مقایسه و سنجش عملکرد تحصیلی قبلی و فعلی دانش آموزان بهترین شاخص افت
تحصیلی است.
مشکلاتی که دراین ارتباط شایان توجه است،
در ابعاد فرد، خانواده، مدرسه و جامعه خلاصه می شود. البته فقط درذهن و روی
کاغذ می توان آنها را از یکدیگر مجزا کرد. این عوامل، گاه چنان درهم تنیده
اند که کنش متقابل دارند، که تعیین نقش و سهم هرکدام به دشواری امکانپذیر
است.
علل فردی
مطالعات نشان داده است که حدود 10 درصد از
موارد افت تحصیلی به علت ناتوانی ذهنی و عدم کشش فرد است. البته دربسیاری
موارد دانش آموزی را که مشکل تحصیلی داشته و با تشخیص کمبود هوش به مراکز
مشاوره ارجاع داده اند، پس از ارزیابی دقیق مشخص می شود دانش آموز هیچ ضعف
شناختی یا هوشی ندارد و علت یا علل دیگری عامل مسأله است.
امروزه دیگر آن اهمیتی را که درگذشته به
هوش داده می شد، داده نمی شود و گفته می شودهر شخص با نردبان صفات شخصیتی
خود راه تکامل و پیشرفت را طی می‌کند و آنچه مهم است، صبرو بردباری و بویژه
پشتکار است.
ازبین 2 دانش آموز با بهره هوشی مساوی،
دانش آموزی موفق تر می شود و پیشرفت تحصیلی بهتری دارد که تلاش و پشتکار
زیادتری داشته باشد. توجه: برای یادگیری و به یاد سپردن هر مطلبی اولین
شرط، توجه به آن است.
بدیهی است اگر دانش آموز از هوش بالایی
برخوردار باشد، ولی به مطلب یا موضوعی توجه نکند، نمی تواند آن را فراگیرد و
علت افت و شکست تحصیلی بعضی دانش آموزان، ناشی از عدم توجه به معلم و
موارد تدریس شده و نیز نداشت متن تمرکز عوامل هنگام مطالعه و انجام تکالیف
درسی است.
انگیزه: انگیزه ، به حالتهای درونی
فردگرفته می شود که موجب هدایت رفتار او به سوی نوعی هدف می شود و درواقع
موتور حرکت هر فردی است. محققان، نداشتن انگیزه پیشرفت را یکی از دلایل افت
تحصیلی می دانند.
آشفتگی های عاطفی و هیجانی: مشکلات عاطفی و
هیجانی دانش آموزان در مقاطع مختلف رشد می تواند آشفتگی های عاطفی وهیجانی
را، مشکلات عاطفی و هیجانی روانی خاص هر مرحله از رشد می تواند باعث
اشتغال خاطر، آسیب وارد آمدن به قوای هوشی، تحلیل انرژی ذهنی، عدم تمرکز
حواس و درنهایت افت تحصیلی دانش آموزان شود.
نارسائی هایی جسمی: دانش آموزانی که دارای
بنیه ای ضعی هستند از سلامت عمومی کامل برخوردار نیستند، نمی توانند به
اندازه کافی کوشش وفعالیت داشته باشند. این دسته به دلیل داشتن استعداد
ابتلا به انواع بیماری ها از پیشرفت درسی باز می مانند. وجود ضعف در این
دسته به دلیل داشتن استعداد ابتلا به انواع بیماری ها از پیشرفت درسی باز
می مانند. وجود ضعف در بینایی و شنوایی نیز سبب عقب ماندگی و افت تحصیلی می
شود.
ناراحتی های مربوط به مراکز عصبی و ناهماهنگی های حسی و حرکتی نیز درجای خود باعث افت تحصیلی می شوند.
درمیان خانواده
روابط و نظام ارزشی خانواده: مهمترین عامل
مؤثر درشکل گیری نگرش دانش آموزان نسبت به تحصیل، خانواده است؛ این که
والدین با دانش آموزان و درس و تحصیل او چگونه برخورد کنند و در الگوهای
تربیتی خود برای چه نوع رفتارهایی ارزش قائل می شوند، یکی از اجزای اساسی
درشکل گیری نگرش دانش آموز نسبت به تحصیل است.
درموارد بسیاری علت افت تحصیلی یا شکست
تحصیلی به جود نگرش های منفی، تضادها، مساعد نبودن شرایط خانواده از نظر
عاطفی، رواین و ... برمی گردد.
مهمترین نقشی که والدین ناخواسته و
ناآگاهانه نه تنها محیط مساعدی را برای مطالعه فرزندان ایجاد نمی کنند،
بلکه اصرار می ورزند دانش آموزان درمحلی آکنده از سرو صدا و محرکهای مختلف
مزاحم به انجام تکالیف بپردازند، ولی باید توجه داشت یادگیری درشرایطی بهتر
صورت می گیرد که در آن محیط آرام است و محرکهایی مزاحم از جمله تلویزیون،
بازی سایر کودکان و سروصداهای دیگر کمتر هستند. والدین با اجتناب از ترتیب
دادن جشنها و مراسم مختلف یا شرکت در آنها در ایام امتحانات می توانند
برپیشرفت تحصیلی فرزندان خود تأثیر داشته باشند.
والدین می توانند به جای خرید اشیای
غیرضروری برای دانش آموزان، کتابها و وسایل کمک آموزشی تهیه کنند تا از این
طریق هم دانش آموزان اوقات فراغت خودرا به خوبی بگذرانند و هم به یادگیری
آنها کمک شود.
متاسفانه درکشور ما، مطالعه کتابهای
غیردرسی و کمک درسی کمتر متداول است، درحالی که از طریق تهیه این گونه
کتابها می توان کمک موثری به فرزندان کرد.
فقرمالی خانواده: یکی از عوامل افت تحصیلی
کودک است، که به طور غیرمستقیم برپیشرفت درسی او مؤثر است. محروم ماندن از
غذای سالم و کافی ونداشتن استراحت لازم به علت فعالیتها و کارهای غیردرسی
برای جبران فقر مالی موجب عقب ماندگی درسی می شود.
درکنار این موضوع، می توان فقر فرهنگی و
بی سوادی یا کم سوادی والدین، فقدان والد یا والدین، وجود مشاجره و
ناسازگاری بین والدین و درنهایت نحوه ارتباط دانش آموز با برادران و
خواهران را هم درافت تحصیلی دخیل دانست.
درآموزش چه خبراست؟
گاهی علت افت تحصیلی یا شکست درسی دانش
آموز را باید درمدرسه جستجو کرد. اهم عللی که می توان از این نظر مورد
بررسی قرار داد، به شرح ذیل است.
شیوه تدریس معلم: می توان گفت هر دانش
آموز به شیوه خاصی مطالب درسی را درک و فرا می گیرد. وظیفه معلم است که با
شناخت دانش آموزان و آگاهی ازچگونگی کاربرد شیوه های مختلف تدریس مدل
مناسبی برای تدریس انتخاب کند.
گاهی علت افت تحصیلی دانش آموز این است که
شیوه تدریس معلم مطابق روش یادگیری دانش آموز نیست. برنامه درسی مدرسه:
گاهی علت افت تحصیلی این است که برنامه درسی طراحی شده از طرف مدرسه مناسب
نیست؛ مثلا دروس نسبتاً سخت را پشت سر هم یا یا درساعاتی گذاشته اندکه
عموماً دانش آموزان خسته هستند. انتظارات و پیش داوری های معلم: معلم در
اولین برخورد با شاگردان خود سعی می کند، با پیشداوری خود آینده تحصیلی
آنها را مجسم کند.
مطالعات نشان داده است که این قضاوت ها
برمیزان پیشرفت و یا شکست دانش آموزان در دروس تأثیر دارد، به این صورت که
اگر دانش آموزی که نمرات متوسط دارد به یک معلم معرفی کنیم و به او بگوییم
تیزهوش است و نمرات درخشانی خواهد آورد؛ خود این دادن نگرش در ارتباط معلم
با دانش آموز تأثیر خواهد گذاشت و باعث پیشرفت درسی وی خواهد شد.
نتیجه این که معلمان باید از پیش داوری بویژه از نوع منفی آن بپرهیزند، زیرا خود این امر منجر به شکست او خواهد شد.
شرایط فیزیکی کلاس: گرما یا سرمای بیش از
حد کلاس، نامناسب بودن نظافت و نور کلاس، سر و صداهای غیرمعمول و تعداد بیش
از حددانش آموزان درکلاس از جمله عواملی است که ممکن است مشکلات تحصیلی را
در پی داشته باشند.
تعویض مکرر معلمان: جابجایی معلمان درطول
سال تحصیلی و ناتوانی بعضی دانش آموزان به منظور سازگاری باروش تدریس و
خصوصیات معلم ممکن است بویژه درمقاطع آموزشی پایین تر، منجر به افت تحصیلی
شود. ارزیابی نادرست معلمان از عملکرد دانش آموزان، کنترل نامناسب کلاس از
سوی معلم، فقدان وسایل کمک آموزشی، کمبود کتب بررسی، عدم همکاری و ارتباط
بین اولیا و مدرسه، عدم وجود نظم و انضابط درکلاس و مدرسه و کمبود فضاهای
آموزشی از دیگر علل مؤثر در افت تحصیلی دانش آموزان هستند.
اثرات افت تحصیلی
افت تحصیلی و مردودی را نمی توان فقط به
عنوان یک مشکل فردی مورد توجه قرارداد ؛ زیرا ابعاد و پیامدهای ناشی از آن
بسیار فراتر و وسیع تر از مسائل شخصی و فردی است.
افت تحصیلی را نباید نادیده گرفت، زیرا از طرفی بین افت تحصیلی، مردودی و ترک تحصیل رابطه
بررسیعلل و عوامل افت تحصیلی دانش آموزان
چرا درس نمی خوانید؟!
یکی از مهمترین آفات نظام آموزشی جهان از
جمله کشور ما «افت تحصیلی» است که همه ساله به صورتهای گوناگون بخش عمده ای
از استعدادهای بالقوه انسانی و منابع اقتصادی جامعه را به هدر می دهدو
نابسامانیهای فردی و اقتصادی زیادی برجای میگذارد. این پدیده به صورت
مردودی یا ترک تحصیل و یا کجرویهای دیگر جلوه می نماید.
کارشناسان مسائل اجتماعی دربررسی علل
وعوامل افت تحصیلی دانش آموزان به دو دسته عوامل فردی واجتماعی اعتقاد
دارند که توجه به آنها و ریشه یابی این عوامل می‌تواند در دست یابی به
موفقیت دانش آموز ان مؤثر واقع شود درحالیکه عدم توجه به این عوامل و سهل
انگاری دراین مورد ضررها و زیان های جبران ناپذیری به نسلی وارد خواهد ساخت
که آینده کشور با دستهای آنان ساخته خواهد شد.
شرایط خانوادگی
مطالعه دانش آموزانی که دارای افت تحصیلی
هستندنشان می دهد یکی از عوامل مؤثر بر این پدیده مسائل خانوادگی به ویژه
از هم گسیختگی خانواده، کم سوادی والدین، مشکلات عاطفی، انزوا، جو اجتماعی،
روانی خانواده، عدم ارتباط صمیمانه با پدر و ماد، میزان درآمد خانواده،
شغل والدین، میران تفاهم والدین، حضور یا عدم حضور والدین، وضعیت تحصیلی
سایر خواهران و برادران می باشد که درسلامت روحی و جسمی دانش آموز تأثیر
فراوانی می گذارد.
دانش آموزی که از شرایط خانوادگی مناسب
وپشتیبانی و حمایت عاطفی والدین خود برخوردار نیست و نیازهای روحی و روانی
اش تامین نمی شود و در پی ارضای احتیاجات خود دچار بی توجهی به تحصیل یا
ترک آن می شود.
پاسخ گفتن به نیازها ازسوی والدین لازمه
موفقیت هر دانش آموز است درحالی که برخی از والدین بدون آگاهی از وظیفه خود
درقبال دانش آموز فقط از او انتظار موفقیت دارند. نتایج یک تحقیق نشان می
دهد که میزان تحصیلات والدین تأثیر فراوانی درکیفیت تحصیلی دانش آموز
دارد، زیرا والدین تحصیل کرده به ویژه پدران درحل مشکلات درسی فرزندان
بهتری یاور آنها خواهند بود و می‌توانند برای فرزندان خویش الگوهای بسیار
زیبایی از تعلیم و تربیت باشند.
آنان پیشرفت کند.
15. روابط معلم و دانش آموز
معلم باید از تنبیه شدید و مکرر اجتناب
کند همچنین باید از پیشداوری های غیر منصفانه پرهیز نماید معلمی که با دانش
آموز خود رابطه خصمانه دارد باعث می شود تا دانش آموز علاوه براین که از
معلم راضی نباشد از درس آن معلم نیز دچار تنفر گردد و آن درس با افت
تحصیلی روبرو گردد.
انواع راههای پیشگیری از افت تحصیلی
- راهکارهای آموزشی مدیران به منظور کاهش افت تحصیلی
- راهکارهای پرورشی مدیران به منظور کاهش افت تحصیلی
- نقش مدیر درکمک به معلمان برای کاهش افت تحصیلی
1/1.طرح یاور (کارگروهی)
یکی از راهکارهای عملی که جهت کاهش میزان
افت تحصیلی درچند مدرسه راهنمایی انجام شده، کارگروهی با عنوان (طرح یاور)
است. این طرح با هدف ارتقاء سطح علمی دانش آموزان و تثبیت یادگیری و
همچنین ایجاد روحیه تعاون و همکاری بین دانش آموزان و تقویت دانش آموزان در
دروس آسیب پذیر و با روش بحث و مباحثه و تبادل نظر اجرا شده است.
روش اجرا
- ابتدا دانش آموزان برحسب معدل سال قبل گروه بندی می شوند. دانش آموزانی
که درکلاس از معدل بالای برخوردارند به عنوان سرگروه و دانش آموزان با
معدل پایین تر به طور مساوی بین گروهها تقسیم و به عنوان اعضای گروه ها
انتخاب می شوند.
- درطول هفته چند ساعت تحت عنوان ساعات فوق برنامه تشکیل می شود و این
ساعتها به دروس آسیب پذیر و دروسی که افت تحصیلی در آنها بیشتر مشهود است
اختصاص می یابد.
- اعضای گروه های تشکیل شده رو در روی یکدیگر می نشینند و با ایجاد مسأله
به تبادل نظر می پردازند. دراین تبادل نظر روحیه تعاون تقویت شده و دانش
آموز انی که از روحیه اجتماعی کم تری برخوردارند درگروه رشد یافته و سوالات
مهم ذهنی خود را مطرح و پاسخ مورد نظر را دریافت می کنند.
- درکنار بحث و تبادل نظر گروهی درهر جلسه ای که معلم صلاح بداند چند
سوال مطرح و به صورت کتبی، امتحان کوچکی به عمل می آورد و سرگروهها اوراق
را تصحیح و نمره گذاری کرده و معلم نیز فعالیت غیر مستقیم دارد.
- روش مکمل در این کارگروهی آزمون گروهی است که برخلاف روش بالا سوالات
به گروه های مختلف ارائه و از اعضای گروه خواسته می شود که با بحث و تبادل
نظر پاسخ گروهی خود را به صورت شفاهی یا کتبی یا علمی ارائه کنند و در آخر
نتایج کارگروهی و نمرات انفرادی دربالا جمع و میانگین لحاظ می شود و گروه
برتر تشویق می شود.
2/1.برگزاری امتحانات با سوالات محدود
معلم می تواند با بهره گیری از امکانات
مدرسه قبل از تدریس جدید، از مطالب تدریس شده هفته قبل باطرح سوالات محدود
(حدود 4 تا 6) امتحانم به عمل آورد و با این گونه امتحانات تدریجی، اولیای
دانش آموزان را درجریان وضعیت تحصیلی فرزندانشان قرار دهد.
منظور کردن نمرات آزمونهای تدریجی در
امتحان ثلث، انگیزه مناسبی برای اهمیت قائل شدن دانش آموز به درس است و
مقایسه نمره هر آزمون با آزمونهای قبلی وضعیت پیشرفت دانش آموز و افت
تحصیلی او را تاحدودی مشخص می کند.
از آنجا که ورقه تصحیح شده هر دانش آموز باید به اطلاع اولیای آنان برسد این امر نظارت را بیشتر خواهد کرد.
5/1.طرح تقویت بنیه علمی معلمان
تهیه کتابهای مورد نیاز معلمان طبق لیست
ضمیمه و ارائه آمار و اطلاعات به معلمان جهت مطالعه، برگزاری مسابقات بین
معلمان از محتوای آن کتب و اهدای جوایز مناسب به آنان در راستای تقویت بنیه
علمی و اطلاعات مورد نیاز آموزشی و کسب مهارتهای معلمی و همچنین هدایت سیر
مطالعات معلمان ازجمله برنامه های این طرح است.
6/1.تهیه دفتر بررسی و ضعیت دانش آموز
این دفتر به منظور بررسی وضعیت دانش آموز
از نظر اخلاقی اقتصادی و تحصیلی تنظیم می شود. درمورد هر دانش آموز ابتدا
اطلاعات کلی و سوابق نوشته می شود که نمرات دانش آموز درآن وارد می شود.
نمرات در هر ماه توسط کمک معاونین از دفاتر معلمان دراین دفتر وارد می شود و
بااین طرح افت وخیز هر دانش آموز درهر درس سنجیده می‌شود .
اولیا موظف هستند هر ماه برای بررسی وظع دانش آموز به مدرسه مراجعه کنند.
7/1.طرح تشویق مرحله ای
دراین طرح، ازکارتهای امتیاز استفاده می
شود که توسط معلم در اختیار دانش آموز قرار می گیرد. این کارتها به تعداد
محدود به هرکلاس داده می شودو معلمان هر زمان که تشخیص دادند به عنوان
تشویق از آن استفاده می نمایند کارتها بعداً طی دوره ای تبدیل به جایزه
خواهند شد. از فواید این طرح اهمیت دادن به ارزشیابی مستمر و پرسشهای داخل
کلاس می باشد که دانش آموز را از شب امتحان بار آمدن دور خواهد کرد و رشد
تحصیلی فراگیران اثر مطلوبی خواهد داشت.
2.راهکارهای پرورشی مدیران به منظور کاهش افت تحصیلی
1-2 تکریم شخصیت دانش آموز
این امر باعث جذب بیشتر دانش آموز به درس، معلم، موسسه ودیگر اعضای مدرسه می شود.
2-2 مقابله با کابوس نمره 20
3-2 ایجاد امید و اعتماد به نفس و ارائه الگوی مناسب
4-2 پیگیری علت ترک تحصیل و تلاش برای ادامه تحصیل مجدد
5-2 انتخاب سرپرست مناسب برای دانش آموزان بی سرپرست
6-2 کاهش شرایط نامساعد خانواده
7-2 اصلاح رابط ناسالم والدین
8-2 حذف برچسب عقب ماندگی
9-2 اصلاح روابط معلم و والدین دانش آموز
10-2 ایجاد زمینه پذیرش دانش آموز توسط همکلاسی هایش
11-2 کاهش اضطراب امتحان
