بیماری شناسی گیاهان
بیماری شناسی یا phytopathology علمی است
که با اثرات متقابل بین عوامل بیماریزا و میزبان و تعیین روشهای مبارزه با
این عوامل می پردازد.
1- مطالعه عوامل بیماریزا و یا اختلال در گیاه
2- چگونگی توسعه در گیاه.
3- بررسی عکس العمل بین میزبان و عامل
4- راههای مبارزه با عامل بیماریزا.
اهمیت بیماریهای گیاهی :
بخاطر خسارتی که وارد می کنند دارای
اهمیت هستند ، در سال 1845 کلیه مزارع ایرلند در اثر سفیدک دروغی یا
سوختگی شاخ و برگ سیب زمینی از بین رفت و موجب قحطی و مرگ هزاران نفر شد.
2- باعث محدود کردن رشد گیاه در منطقه ای یا از بین رفتن کامل گیاه از یک منطقه می شود. (مرگ نارون هلندی Dutch elm disease)
3- پیشرفت صنایع وابسته به کنترل عوامل بیماریزا(کارخانه سم سازی- سازنده ماشی آلات سمپاشی)
4- استفاده از عوامل بیماریزا در صنایع
پزشکی «سیخک غلات یا Ergot که روی گندم و جو و چاودار اسکلروت را ایجاد می
کند. که از الکالوئید آن برای درمان قانقاریا و بیماریهای زنانه استفاده
میشود.»
5- 16% از محصول دنیا را از بین می
برند. مهمترین آن 1- زنگ غلات 2- سیاهک غلات3- Ergot غلات 4- سفیدک دروغی
سیب‌زمین 5- لک قهوه‌ای برنج 6- سوختگی برگ ذرت«بلایت ذرت».
از بییماریهای ویروسی مهم می توان به عوامل زیر اشاره کرد1- کوتولگی زرد جو 2- موزاییک نیشکر 4- زردی چغندر قند.
عوامل باکتریایی: شانکر مرکبات- آتشک سیب و گلابی
عوامل نماتدی: نماتد مواد گره ریشه – نماتد سیستی چغندر قند. نماتد طلایی سیب زمینی( در ایران قرنطینه می باشد.)
تاریخچه بیماریهای گیاهی:
تئوفراستوت سال 400 قبل از میلادی بیماریهای روی غلات و درختان مشاهده کردو در این زمینه مقاله نوشت.
رومی‌ها برای مبارزه با زنگهای غلات در اوایل بهار نزد خدای Robigo می رفتند و دعا می‌کرند.
در سال 1729 آقای Michili پدر علم قارچ‌شناسی گردهای روی گیاه را برداشت و روی گیاه دیگر ریخت و علائم مشابه را مشاهده کرد.
سال1734 کشیش انگلیسی (نیدهامNeed ham) نماتد گال گندم را توصیف کرد.
در سال 1775 آقای تیلتTillet روی گندم
پودر سیاه رنگ را مشاهده کرد و آنرا در مورد گندمهای سالم آزمایش کرد و
سیاهک را شناسایی کرد.
در سال 1858 آقای Kuehn که فردی مزرعه دار بود اولین کتاب را در زمینه بیماریهای گیاهی تالیف کرد.
سال 1861 آقای Debary بیماری سوختگی شاخ و برگ سیب‌زمینی را مطالعه کرد ٍ و بعنوان بنیانگذار علوم بیمارشناسی گیاهی شناخته شد.
ویروس موزاییک توتون( TMV)اولین بار توسط
آقای میرMayer شناسایی شد وبعد آقای استنلیStanley عصاره گیاهی بیمار را
استخراج کرد و ویروس را شناسی کرد.
در سال 1961 ژاپنی‌ها ماده ای را از برنج
استخراج کردند و آن را شبه میکو پلاسما Mycoplasma نامیدند.
Mycoplasma Like Orgranism)یاM.L.O»( که در آوندهای آبکش دیده می شد و
ژاپنی ها مشاهده کردند که با استفاده از آنتی‌باکتریهای قابل درمان بودند
پس ساختاری شبیه باکتری ها داشتند و آنها را فیتوپلاسما نامیدند.
در سال 1971 ویروئیدها را از گیاهان
استخراج کردند ( ویروئیدها RNAهستند و پوشش پروتئینی ندارند و فقط در
گیاهان بیمازی زا هسند ، در حالی که ویروس DNA ، دورشته‌ای و
پروتئین‌دارمی باشد)
طبقه‌بندی بیماریهای گیاهی:
می تواند با توجه به علائم بیماری در
گیاه، اندام گیاهی مورد آلودگی، نوع گیاه، عامل بیماری «ویروسی ـ باکتری ـ
نماتدی ـ بیماریهای عفونی یا مسری، غیر عفونی» تایین شود
1- بیماریهای عفونی یا مسری: Infecious
diseases یا Biotic diseases که ناشی از قارچها، پریوکاریدها ، باکتریها»
فیتوپلاسما، ویروسها، ویروئیدها، نماتدها، گیاهان گلدار و Protozoa
2- بیماریهای غیرعفونی و غیر مسری:
infecious disease Non که متاثر از عوامل محیطی مثل گرما، سرما، نور، و
PHخاک ، املاح خاک، عملیات زراعی نامناسب، کمبودهای خاک.
مفهوم بیماری در گیاه:
گیاهی سالم است که در فرآیند فتوسنتز گلوکز را سنتز میکند و در فرآیند تنفس آن را می سوزاند.
گیاه بیمار گیاهی است که در این خواص
فیزیولوژیکی اش اختلال ایجاد شده است ،که عواملی که روی برگ هستند فتوسنتز
را مختل می کنند و عوامل بیماریزا روی گل و میوه باعث اختلال در تولید مثل
گیاه می شوند..
هر فرآیند غیر عادی که در اثر تحریک مدام عامل زنده«Pathogen » یا غیر زنده مشاهده شود.
که نتیجه اختلال ناشی از عوامل زنده را Plant disease و عوامل غیرزنده را Disorder می گویند.
تشخیص بیماری های گیاهی:
1- تشخیص این که آیا Pathogenعامل بیماری می باشد «مشاهده موجود زنده» .
2- ممکن است ناشی از شرایط محیط می باشد.
«ممکن است واریته های مختلف از گیاه در برابر شرایط محیط عکسی العمل متفاوتی داشته باشند. »
تشخیص Pathogen از روش کخ:
1- آن بیماری را روی دیگر گیاهان مزرعه مشاهده کنیم.
2- بیمارگر را بتوانیم از گیاه جدا کنیم.
3- باید پاتوژن راروی گیاهان سالم آزمایش کرد.
4- پس از تلقیح بیمارگر بر روی گیاه سالم باید اثرات مشابه مشاهده شود.
5- بتوانیم بیمارگر را مجدداً از گیاه بیمار استخراج کنیم«اثبات بیماری‌زایی»
بیمارگر های گیاهی:
میزبان ـ عامل بیماری زا ـ شرایط مساعد،سه عامل هستند که در تقابل باهم باعث ایجاد بیماری میشوند.
رابطه بین پاتوژن و میزبان را پارازیسیم می‌گویند.Parasitism .
هر پاتوژنی پارازیت هست ولی هر یارازیتی
پاتوژن نیست. مثلا قارچ Endogone که به صورت پارازیت داخل گیاهان مرتعی
وجود دارد پاتوژن نمی‌باشد.(یعنی باعث بیماری در گیاه نمی شود)
1- انگل اجباریBiothroph : مثل ویروس هاـ ویروتیدهاـ فیتوپلاسماـ نماتد باکتریهای سخت کشت Fastidies – بعضی قارچها
2- انگل غیر اجباری:( 1- ساپروفیت اختیاری facultative saprophyte. 2- پارازیت اختیاری facultative parasite)
3- ساپروفیت اجباری
ساپروفیت اختیاری facultative saprophyte: که بیشتر سعی میکنند به صورت انگل در روی موجود زنده فعالیت کند.
پارازیت اختیاری: facultative parasite
بیشتر سعی میکند که ساپروفیت باشند اگر مواد غذایی نباشد پارازیت میشوند و
معمولاً تولید توکسین می کنند که باعث مرگ سلول می شوند.
پارازیت های اجباری: یک رابط همزیستی با سلول برقرار میکنند(سلول را نمی کشند) چون زندگی‌شان وابسته به زندگی سلول است.
فرق بین پارازیت اختیاری و اجباری:
1- نوع تغذیه که در پارازیت های اجباری Biotroph و در اختیاری ها Necrotroph میباشد.
2- پارازیت های اجباری سلول را نمی کشند ولی پارازیت های اختیاری ابتدا سلول را می کشند و بعد تغذیه می کنند.
3- دامنه میزبانی درپارازیت های اختیاری وسیعتر بوده در حالی که در پارازیت های اجباری عمل اختصاصی میباشد.«قارچهای متکامل»
چرخه بیماری: Disease cycle:
1- مرحله برقراری تماس بین پاتوژن و
میزبان «تلقیح» Inoculation : که بستگی به پاتوژن دارد مثلاً ویروس به طور
کامل در تماس با گیاه خواهد بود در نماتدها اندام تغذیه ای و در گیاهان
گل‌دارانگل بذر در تماس با میزبان خواهد بود و در قارچ ها هاگ یا هیف و ...
می توان باشد.
به هر یک از واحد پاتوژن که با میزبان تماس برقرار میکند یک Propagule می گویند مثلاً یک دانه بذر گل انگل یک Propagule خواهد بود.
2- رخنه (نفوذ)Peneteration:
1-به شکل مستقیم: قارچها ـ نماتدها ـ گیاهان گل دار
2-به شکل غیرمستقیم: (1- روزنه طبیعی
گیاهی یا جاهای که زخم شده 2- با کمک ناقلین، مثلاویروس‌ها به کمک شته ها و
زنجره هامنتقل می شوند)
3-عفونت: آلودگیInfection برقراری رابطه پاتولوژیکی بین عامل و میزبان که منجربه ظهور علائم در گیاه شود.
4- دوره نهفتگی یا کمون Latent
periodیا Incubation period : مدت زمان بین ایجاد عفونت و ظهور علائم
بیماری که هر چه طول این دوره کمتر باشد نشانه قدرت پاتوژن می باشد.
5- گسترش بیماری داخل میزبان(Invasion):
پیشروی محل های پاتوژن در گیاه مختلف میباشد مثلاً پارازیت‌های اجباری
درون آوندهای آبکش که زنده هستند مستقر میشوند ودر آوندهای چوبی مرده
پژمردگی های آوندی Vascular Wilt را باعث می شوند.
باکتریها معمولاً در فضاهای بین سلولی مستقر می شوند و یا پکتات کلیسم را حل میکند و فضا باز کنند.
پاتوژن‌های سیستمیک مثل ویروسها که از
طریق آوندها و یا سلولها در گیاه پخش میشوند که از طریق سلول به سلول
کندتر است ولی اگر از طریق آوند آبکش وارد شوند سریعاً خود را به مریستم‌ها
راسی می‌رسانند و علائم از همین نقاط نمایان می شوند . قارچهایی که از
طریق آوندهای چوی منتقل شوند سیستمیک هستند «قارچها نمی توان درون آوندهای
آبکش منتقل شوند چون فشار اسمزی زیاد و شیره پرورده باعث می شود که هاگ آب
را از دست دهد و دچار پلاسمولیز شود.»
6- مرحله تولید مثل پاتوژن: بسته به نوع
پاتوژن متغییر می باشد مثلاً قارچ ها هم تولیدمثل جنسی دارند و هم غیرجنسی
ـ باکتریها از طریق دو نیم شدن، ویروسها همانندسازی میکنند.
7- انتشار پاتوژن در مزرعه:
Transmission یاDissemination: قارچها با باد و باران ـ ویروس ها به کمک
ناقلین باکتری‌های‌ـ باد و باران – حشرات و.. منتقل می شوند.
8- زمستان گذرانی و تابستان گذرانی:
over winteringو یا over summeringقارچها تولید اندم های مقاوم می کنند
ویروس ها ویروئیدها درون بافت گیاهی خواهند ماند بعضی از ویروس ها در باقی
مانده گیاهی هم می توانند زندگی کنند مثل TMV، برخی از ویروسها زمستان را
درون بدن حشرات مثلاً زنجیره‌ها سپری می کنند.
نماتدها اغلب به صورت تخم ندرتاً به شکل لاروی در خاک می گذرانند.
چگونگی حمله پاتوژنها به گیاهان:
بیمارگر باید خود را به پرتوپلاست سلول
برساند که احتیاج به ابزار دارد که نوع مکانیکی در نماتدها دیده می شود و
در باکتریها ... به صورت شیمیایی دیواره سلولی را از بین می‌برند و به
پرتوپلاست می‌رسند
مثلاً آنزیم های قارچ ها یا آنزیم کوتینازدر باکتری ها باعث تجزیه کوتیکول می شود
. پکتات بین سلولی توسط پکتیناز نیز تجزیه می شود.
دیوار سلولی توسط سلولز و دیواره چوبی توسط لیگینیاز از بین می رود.
بعضی از قارچها تولید توکسین می کند که سریعاً سلول را می‌کشد و دو نوع هستند:
1- توکسین غیر اختصاصی برای میزبان. 2- توکسین اختصاصی برای میزبان .
هورمون : مثلاً با تولید هورمون اکسین
توسط پاتوژن در گیاه گال ایجاد می شود و پاتوژن در آن منطقه فعالیت می کند.
یا پاتوژن که تولید جیبرلین می کند «جیبرلین باعث جدا شدن برگ از گیاه در
پاییز میشود.»
مکانیسم های دفاعی گیاه در برابر عوامل بیماریزا:
1- دفاعی قبل از حمله پاتوژنpassive :
الف- سدهای فیزیکی.ب) سد های شیمیایی
2- دفاعی بعد از حمله پاتوژنActive:
الف)فیزیکی. ب) شیمیایی
سدهای فیزیکی قبل از حمله پاتوژن در گیاه:
1- وجود موم در سطح اپیدرم «گلبرگ»
2- برخی از رقم های گیاهی دارای روزنه های کمتری در سطح برگ هستند.
3- بعضی از گیاهان دارای اپیدرم ضخیم تری هستند.
سد های شیمیایی قبل از حمله پاتوژن:
وجود برخی از مواد شیمیایی که خاصیت قارچ کشی دارند
«ترکیبات فنولی که در معرض هوا قهوه ای رنگ می شوند» که درون واکوئلهای خاصی در گیاه نگهداری می شوند
اسیدکلروژنیک که در پیاز قرمز وجود دارد باعث مقاومت این گیاه در مقابل عوامل بیماریزا میباشد.
سدهای فیزیکی پس از حمله پاتوژن در گیاه:
1- ساخته شدن لایه چوب پنبه جدید در
مقابل پاتوژن «سیب‌زمینی های که موقع کشت نصف می کنیم بهتراست در دمای خاصی
نگهداری شوند تا لایه چوب پنبه روی آن تشکیل شود و در مقابل پاتوژن های
درون خاک مقاومتر باشند.»
2- ایجاد لایه های جدا شونده «در بیماری
لکه غربالی که روی برگ گیاهان دو لپه ای تشکیل می شوند گیاه در اطراف این
لکه ها لایه‌ای جدا شونده می‌سازدـ ((گیاهان همیشه سبز))
3- تایلوز Tylose تورم سلولهای پارانشیم
همراه آوندهای چوبی و نفوذ این سلولها درون آوندهای چوب و مسدودکردن آوند و
ایجاد مانع در مقابل حرکت پاتوژن با جلوگیری از حرکت توکسین یاآنزیم
تولیدشده در شیر پرورده «گیاهای که نصفشان سبزو نصف دیگرشان خشک است»
تایلوزها ساختار سلولوزی دارند.
4- تولید صمغ (:(Gums بیشتر در گیاهان
هسته داری تولید میشوند که با ورود به فضای بین سولی و اکسیده شدن در
مقابل هوا باعث مسدود شدن مسیر حرکت پاتوژن میشود.
مکانیسم‌های شیمیایی گیاه پس از حمله پاتوژن:
1- فیتو الکسین‌ها، مواد سمی که در گیاه
سالم به مقدار بسیار کم وجود دارند و یا اصلاً وجود ندارد و پس از حمله
پاتوژن تولید آن درگیاه شدیداً افزایش می یابد،مثلا گیاه نخودفرنگی
فیتوالکسینی به نام پیزاتین Pisatin می‌سازد یا گلایسولین Glyceollin در
سویا، کپسیدولCaosidol در فلفل، درارقام مختلف فقط میزان و زمان تولید این
مواد متفاوت است.
2- ترکیبات فنولی: پلی فنول در اثرآنزیم پلی فنل اکسید می شودبه کیونن‌ها تبدیل میشود که بسیار سمی میباشد.
3- صمغ زدایی Detoxification : بعضی
از گیاهان توکسین ایجاد شده توسط پاتوژن را تجزیه و اثر آن را خنثی
میکند«اسیدفوزاریک که در برخی از ارقام پنبه و گوجه فرنگی به متیل فوزاریک
تجزیه و میشود و قارچ فوزاریم دیگر برای گیاه بیماریزا نخواهد بود»
مصونیت اکتسابی (مقاومت القایی Induced
Resistance): مشابه عمل واکسیناسیون در انسان میباشد با این نحو که برخی
از مواد مکانیسم دفاعی گیا ه را روشن میکنند
ملکول پیام بر در این مکانیسم اغلب آسپرین
است چون که اسید سالسلیک در سلولها که مورد حمله قرار گرفته‌اندساخته
شوداز طریقه سلولی با سلول دیگر یا آوند آبکش خودرا به دیگر سلولها
می‌رساند»
مثلا گیاه Arabidopsis در مقابل اسید سالسلیک با دوزهای مختلف نسبت‌های خاصی از سیستم دفاعی‌اش فعال شد.
علائم عمومی بیماریهای گیاهی:
علائمی که دراثر ظهورقابل رویت پاتوژن به وجودمی‌آیند«سفیدکهاMildew ـ زنگهاRusts ـ سیاهکها Bunts ـ زنگ سفیدـ سختینه
» تغییر رنگهاـ رشد غیر طبیعی گیاه
1- سختینه یا اسکلروت مختص قارچها بوده
و اندازه‌های در حدود میلی‌متر و سانتی‌متردارد و برای حفظ قارچ در برابر
شرایط نامساعد تولید میشود.
2- ترشحooze که مختص باکتریها
میباشد«ترشحExudation» به صورت مواد لزج با ویسکوزیته بالا«باکتری وارد
آوندگیاه شده و علامت خاصی هم روی گیاه دیده نمی‌شود یک لیوان آب مقطر را
برمی‌داریم و قسمتی از گیا ه را می‌بریم و درون آن می‌گذاریم و خروج ماده
را مشاهده می‌کنیم که نشانه وجود باکتری در گیاه میباشد»
3- تغییر رنگها: Etiolation
- بی‌رنگ شدن اندام گیاهی در برابر کمبود نورکلروز Chlorosis : که در اثر
ساخته نشدن کلروفیل کافی درگیاه می باشد یا درشرایط مساعد نوری گیاه به
صورت سبز روشن یا زرد دیده می‌شودکه اغلب ناشی از کمبود ازت خاک میباشد،
کلروز می‌تواند ناشی از حمله پاتوژن «ویروسها – فیتوپلاسماهاـ قارچهای
آوندی...» هم باشد.
- موزاییک Mosaic: ایجاد لکه‌های کلروز یا ایجاد لکه‌های زرد رنگ در متن سبز گیاه که اغلب توسط ویروسها ایجاد میشود.
- Mottle: موزاییک خفیف که خیلی مشهود نیست.
4- رشد غیر طبیعی اندام گیاهی : برخی از اندام گیاهی ممکن است رشدی غیر طبیعی پیدا بکنند
1ـ افزایش رشد 2ـ کاهش رشد
افزایش رشد: مثل گال ـ تومورـ زگیل(wart) «زگیل کوچکتر از گال»
که این افزایش می‌تواند ناشی از افزایش
تعداد سلول « Hyperplasia» ویا افزایش حجم سلول (Hyper throphy) باشد. که
بصورت گال ـ زگیل ـ تومورـ جاروی جادوگرWitches brome ( تعداد جوانه‌های
جانبی زیاد و رشد آنها سریع میشود « ویروسها و فیتوپلاسماها») ریشه
ریشیhairy root : (که تعداد ریشه زیادمی‌شود« نماتدها و ویروسها» ) ظاهر
می شود.
کاهش رشد: 1ـ کاهش تعداد
سلول(Hypoplasis)2ـ کاهش حجم سلول Hypothrophy :که به صورت کوتولگی
Dwarf 2ـ کوتولگی Stunt که در یک اندام گیاه به وجود می‌آید«درگوجه»
3ـ کوتولگی Rossetingکه در اثر کاهش رشد میان‌گره‌های به وجود می‌آید«
کوتولگی Nanism»
5- برگسانی Phyllody : تشکیل اندامهای رویشی مثل برگ در داخل اندامهای زایشی که ناشی از اختلال رشد می باشد
ویروسها و فیتوپلاسماها بیشتر عامل این نوع از بیماری ها هستند(بیماری رایج کنجد در ایران)
6- پژمردگی Wilting: وقتی که مسیر آوندها مسدود میشوند رخ میدهد که عامل آنها قارچهای آوندی و برخی از ویروسها می باشند
پژمردگی که از آبیاری نکردن به موقع به وجود می‌آید قابل برگشت میباشد.
7-لکه برگی‌ها Leaf spot: توسط قارچهای
هوا آزاد ـ برخی از ویروسها به وجود می‌آید که در نوع لکه غربالی برگ حالت
سوراخ سوراخ پیدا میکند به دلیل لایه جدا شونده در اطراف لکه حاصل
میشود«shot hole» لکه حالت نقطه‌های کوچک و سیاه داردspeck
8- Blightسوختگی شاخ و برگ یا آتشک:
قهوه‌ای شدن سریع برگهاـ جوانه‌ها و شاخه‌های یکساله که صرف چند روز اتفاق
می‌افتد که عامل آن اغلب باکتر‌ها و قارچها هستند.
9- Scald: تغییر رنگ بافت‌های اپیدرمی روی برگ یا میوه معمولاً به صورت سطحی «کچلی»
Sun scald: آفتاب سوختگی که ناشی از تابش مستقیم خورشید به سطح گیاه میباشد
10- آب سوختگی «water soak» جمع شدن آب در
فضای میان بافتی در اثر باران‌های شدید یا عوامل بیماریزا مثلاً باکتری ها
که در نهایت لکه‌های نکروزی روی برگ دیده میشود.
آب سوختگی دراثر سرما هم می‌تواند ایجاد شود.
11- بلاستBlast:مرگ سریع غنچه‌ها و جوانه باز نشده اغلب توسط باکتریها صورت می‌گیرد«بلاست مرکبات رایج در کشور»
12- آنتراکنوز Anthracnose: عبارت ا ست از
زخم‌های نکروز شده و فرو رفته در بافت گیاه که بیشتر روی شاخه‌ها و
ساقه‌های یکساله و گاهی هم روی میوه‌ها ایجاد میشود. حاشیه این برگهابه
وسیله بافت پینه‌ای «کالوس» احاطه می شود . «ظاهراً زخم حالت فرو رفته
دارد»
13- شانکرCanker: زخم‌ها خیلی بزرگ از نوع آانتراکنوزاگر روی تنه یا ساقه‌های چند ساله باشد
درفصل‌های گرم درخت فعال‌تر است و در سرما
اگر باران یا رطوبت کافی باشدشانکر فعال میشود و از این نو و کهنه شدن
زخم حالتی شبیه به سیکل تیر اندازی در جهت طولی میگیرند
14- کتابی شدن ساقه Stem fasciation ساقه از حالت استوانه‌ای خارج میشود و حالت پهن به خود می‌گیرد.
15- گموز یا انگومکGummosis :پوسیدگی و قهوه‌ای شدن محل طوقه که دراین محل صمغ ترشح می شود و اغلب ناشی از قارچها میباشد.
16- سبزآیی Virescence: گل سبزی، سبز
شدن بافت‌های که در حالت عادی کلروفیل ندارند و بیشتر در اثر ویروئیدها و
فیتوپلاسماها ایجاد میشوند.
بیماریهای ناشی از رده ا’ا’میست
مقدمه:
قارچهای این رده در تولید مثل زئوسپرانژیوم و زئوسپور تولید میکنند.
اسپورهای تولید شده ممکن است بدون تولید زئوسپور جوانه زده نقش کنیدی را ایفا نمایند.
زئوسپورها تقریباً قلوه‌ای شکل و دارای دو تاژک (پرورش در جلو، شلاقی در عقب) هستند.
از آمیزش اندام نر(آنتریدی) با اندام زایشی ماده( ا’ا’گون Oogonium) تخم اسپور با جداره ضخیم تشکیل می‌گردد.
طبقه بندی:
راستة پرنوسپورال:
1- خانواده پی‌تیاسه Pythiaceae
2- خانواده پرونوسپوراسهPeronosporaceae
3- خانوادة آلبوژیناسه Albuginaceae
الف)خانواده پی تیاسه:
قارچ های این خانواده در آب و خاک زندگی
می کنند، گونه های خاکزی اغلب زندگی ساپروفیتی دارند و یا به قسمت‌هایی از
گیاه که در مجاورت خاک قراردارند حمله کرده، ایجاد بیماری میکنند.
در این قارچ ها اسپورانژ بر شبیه هیف رویشی میباشد و یا رشد آن نامحدد است.
تولید زئوسپور در این خانواده عمومیت دارد.
دو جنس پی تیوم و فیتوفترا از جنس های مهم این خانواده هستند.
در جنس پی‌تیوم اسپورانژبر از هیف رویشی
قابل تشخیص نیست ولی در جنس فیتوفتراسپورانژبر غالباً با داشتن برجستگی‌های
آمپولی از هیف رویشی قابل تشخیص میباشد.
بیماری مرگ گیاهچه: Damping off
این بیماری انتشار جهانی دارد و در غالب
مناطق ایران نیز سبب پوسیدگی بذر، مرگ یا از پا افتادگی گیاهچه، پوسیدگی
ریشه ساقه و پوسیدگی نرم اندام های ذخیره ای میشود.
علائم بیماری :
سبز نشدن بذر کاشته شده یا off Pre- emergence damping
. مرگ گیاهچه ممکن است پس از خروج از خاک صورت گیرد. off post- emergence damping
علائم پژمردگی، کوتولگی و یا مرگ قسمت های هوایی در گیاهان مسن تر دیده میشود.
میوه بسیاری از گیاهان نظیر خیار،کلم،
سیب زمینی د ر موقع حمل و نقل و یا در انبار مورد حمله این قارچ قرار
میگیرند، که سطح خارجی چنین میوه هایی از مسیسیلیوم قارچ به صورت پنبه
پوشانده شده سطح داخل آنها آبکی می شود.
عامل بیماری
عامل بیماری مرگ گیاهچه قارچهای پی
تیوم،فیتوفترا و بعضی از قارچهای خاکزی دیگر مانند فوزاریوم، اسکلروتیوم و
رایزوکتونیا می باشند.
گونه Pythium debaryanum از جمله قارچهای عامل مرگ گیاهچه میباشد.
به صورت داخل سلولی فعالیت میکند و مکینه (هوستوریوم) تولید نمیکنند.
زیست شناسی:
قارچ زمستان را به صورت اَا’سپور (Oospore) در خاک یا بقایای گیاهی آلوده سپری میکند.
در حرات 18-10 درجه بهاری ا’ا’سپورها جوانه زده ، تولید لوله تندش (germ-tube) میکند.
زئوسپورها با از دست دادن تاژک و ایجاد دیوارة ضخیم تبدیل به کیست میشوند.
در اواخر فصل قارچ برای حفظ بقاء خود را از طریق تولید مثل جنسی ا’ا’سپور تولید می کند.
کنترل:
1- ضدعفونی بذر و پیاز با سمومی نظیر کاربوکسین و تیابندازول به نسبت دو در هزار .
2- ضدعفونی خاک گلدان یا خزانه چند روز قبل از کاشت با فرمالین به نسبت 2 درصد به طوری که تا عمق 10 سانتیمتر آن خیس شود.
3- کاهش دفعات آبیاری و کاشت بذر با فاصله کافی در خاک.
4- اجتناب از دادن کودازته به مقدار زیاد در خاک، شدت بیماری را کاهش می دهد.
بیماری سوختگی شاخ و برگ سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی:
در انگلیسی به Late blight و در بعضی منابع به سفیدک داخلی معروف است.
در سال 1830 مشاهده شد و در سال 1845 در اروپا ایالات متحده شیوع پیدا کرد.
این بیماری درسال 1845 منجربه قحطی در کشور ایرلندگردید.
در ایران علاوه بر گوجه‌فرنگی و سیب‌زمینی به بادمجان هم خسارت می زند.
علائم بیماری:
قارچ Phytophthora infestans عامل این بیماری است.
اسپورانژیوفور از روزنه های سطح زیرین برگ و یا عدسکهای غدة سیب زمینی خارج و منشعب می شود.
محل تشکیل اسپورانژها در طول بندها به صورت قسمت های متورم مشاهده میشود.
هیف این قارچ بر خلاف پی‌تیوم بین‌سلولی و دارای هوستوریوم بلند داسی شکل می باشد.
زیست شناسی:
زمستان را به صورت میسیلیوم در غدة سیب زمینی آلوده سپری میکند.
گیاه جوان از غده های آلوده تازه کشت شده
یا باقی مانده از سال قبل آلوده می شود، اسپورانژها از روی برگهای آلوده
نیز توسط باران منتشر شده وارد خاک میشوند.
برای تشکیل اسپورانژها رطوبت نسبی نزدیک به صدردصد و درجه حرارات 16 تا 22 درجه سانتیگراد بسیار مناسب است.
در حرارت بالای 30 درجه رشد قارچ در مزرعه متوقف میشود که اگر رطوبت نسبی کافی باشد از بین نمی‌رود.
کنترل:
1- جمع‌آوری و از بین بردن غذه هایی که پس از برداشت در زمین مانده اند.
2- شناسایی و کشت ارقام مقاوم
3- جمع‌آوری و از بین بردن شاخ و برگ سیب‌زمینی 2 تا 3 هفته قبل از برداشت به کمک علفکش ها یا به طریق مکانیکی
4- سم پاشی شاخ و برگ یک هفته قبل از ظهور بیماری با استفاده از مانب، واپام، کوپروایت،مانکوزب. غیره..
در صورت ظهور بیماری در مزرعه باید عمل سمپاشی چندبار تکرار شود.
5- مصرف کودهای فسفر ه اجتناب از مصرف بیش از حد کودهای ازته در کنترل بیماری موثرند.
