پایان نامه کارشناسی ارشد
رشته علوم تربیتی گرایش برنامه ریزی درسی
بررسی عوامل موثر در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین دانش‌آموزان پایه دوم و سوم ابتدایی شهر اردبیل
چکیده
این پژوهش به منظور بررسی عوامل موثر در
کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین دانش‌آموزان پایه دوم و
سوم ابتدایی شهر اردبیل انجام شده است. روش تحقیق توصیفی، از نوع همبستگی
بود جامعه آماری پژوهش را معلمان پایه دوم و سوم ابتدایی شهر اردبیل که
بنابر آمار 700 نفر (260 نفر در ناحیه یک و 440 نفر در ناحیه دو) و والدین
دانش آموزان پایه دوم و سوم ابتدایی شهر اردبیل که بنابر آمار 16300 نفر
(8600 نفر در ناحیه یک و 7700 نفر در ناحیه دو) د تشکیل داد. از این تعداد
300 نفر(150نفر مرد و 150 نفر زن) به طور تصادفی با استفاده از نمونه گیری
خوشه ای انتخاب شدند. اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه‌های محقق ساخته
از معلمان و والدین جمع آوری شد،روایی صوری پرسشنامه توسط متخصصان مورد
تایید و ضریب پایایی با استفاده از آلفای کرونباخ برای معلمان(91/.) و برای
پرسشنامه والدین(85/.) به دست آمد.داده‌ها با استفاده از روشهای آماری
توصیفی و استنباطی(تحلیل عاملی و رگرسیون چند متغیری) تجزیه و تحلیل
شد.برخی از نتایج به دست آمده از دیدگاه معلمان و والدین به شرح زیر
است؛نتیجه تحلیل عاملی از دیدگاه معلمان نشان داد که 5 عامل دارای بار
عاملی هستند.که از بین 5 عامل فوق عامل روانی بیشترین درصد واریانس را
تبیین می کند و سپس عامل مدیریتی،آموزشی،فرایندی و فردی قادر به تبیین
واریانس هستند.و از دیدگاه والدین نتیجه تحلیل عاملی 7 عامل را نشان داد که
دارای بار عاملی هستند که از بین این 7 عامل عامل مدیریتی بیشترین درصد
واریانس را تبیین می کتد و سپس عامل آموزشی،روانی،خانوادگی،فرایندی،فردی و
مادی قادر به تبیین واریانس هستند.و همچنین از دیدگاه معلمان عوامل
آموزشی،مدیریتی،فردی،مادی،فرایندی و خانوادگی کاربست ارزشیابی توصیفی را
پیش‌بینی می‌کنند و عامل روانی توانایی پیش بینی کاربست ارزشیابی توصیفی را
ندارد. و از دیدگاه والدین عوامل آموزشی،مدیریتی،فردی،مادی،فرایندی و
روانی کاربست ارزشیابی توصیفی را پیش‌بینی می‌کنند و عامل خانوادگی توانایی
پیش بینی کاربست ارزشیابی توصیفی راندارد.
واژه‌های کلیدی: ارزشیابی، ارزشیابی توصیفی، ارزشیابی کمی، سنجش، عوامل موثر
مقدمه
در هر جامعه آموزش و پرورش سنگ زیر بنایی
توسعه اقتصادی،اجتماعی،سیاسی و فرهنگی است.بررسی عوامل موثر در ترقی و
پیشرفت جوامع پیشرفته بیانگر آن است که همه کشورها این از آموزش و پرورش
کارآمد برخوردار بوده اند.
از آنجا که نظام آموزش عمومی مهمترین بخش
نظام آموزشی در کشور جهت پاسخگویی به نیازهای افراد و جامعه و آماده کردن
شهروندان آگاه و مسؤلیت پذیر است.بهبود آن در زمره موضوعات اصلی نظامهای
آموزشی است.
در دو دهه اخیر،همگام با ایجاد تحول در
عناصر نظام آموزش از جمله برنامه درسی،روشهای تدریس و منابع یادگیری،ضرورت
تحول در شیوه‌های بخش آموخته‌ها نیز احساس شده است و توجه به بهبود
شیوه‌های ارزشیابی آموخته‌های دانش‌آموزان به عنوان بازخورد جهت دستیابی به
هدفهای توسعه انسانی ار اهمیت زیادی برخوردار است.
«آنچه مسلم است بدون طرحهای جدید برای
تغییر در وظایف و عملکرد نظامهای تعلیم و تربیت اعم از اهداف،محتوا،روشهای
یاددهی یادگیری و شیوه‌های ارزشیابی پیشرفت تحصیلی فراگیران،نمی توان نسل
جدید را برای زندگی در جامعه ای متحول و در حال تغییر امروز و فردا تربیت
کرد»(احمدی،1382،ص21).
«عصر آموزش و یادگیری به شیوه‌های حافظه
مداری که بر پر کردن انبار ذهنی فراگیران و باز پیش‌گیری آن در زمان
امتحانات تاکید داشت، پایان پذیرفته است. به قول ژان پیاژه هدف اصلی آموزش و
پرورش باید تربیت افراد نوآوری باشد که می‌توانند فکر کنند، نه افرادی که
به تکرار آنچه به آنها گفته شده اکتفا کنند. هدف دیگر آموزش و پرورش، پرورش
تفکر انتقادی است، یعنی پرورش افرادی که اهل تحقیق و بررسی هستند، نه
افرادی که آنچه به آنها گفته می‌شود قبول می‌کنند»(کدیور، 1374،ص 116).
ارزشیابی تحصیلی فعالیتی است که معلم در
جریان تدریس خود انجام میدهد.این فعالیت شامل جمع آوری اطلاعات و داوری
درباره وضیعت یادگیری و پیشرفت دانش‌آموز است.جمع آوری این اطلاعات از طریق
شیوه‌های مختلف صورت می پذیرد و نیازمند کسب مهارت و دانش کافی در این
زمینه است. معلم باید با استفاده از نتایج حاصل از سنجش و ملاحظه اهداف و
انتظارات آموزشی، درباره وضیعت فرد داوری کرده، ضعفها و قوتهای دانش‌آموز
را مشخص کند و برای بهبود فعالیتهای یادگیری به او توصیه‌های را ارایه دهد.
متاسفانه فرایند سنجش و ارزشیابی در کشور
ما، فقط شامل ارزیابی مجموعی یا نهایی است که در پایان دوره‌های آموزشی به
منظور تشخیص پیشرفت تحصیلی و رتبه بندی صورت می‌گیرد.در این روش تمامی
تلاش معلم، دانش‌آموز، والدین و کل نظام آموزشی معطوف به آزمونهای نهایی و
نمره آنهاست.و مواصل همه زحمتها در یک عدد،یک یا دورقمی خلاصه می‌شود.این
نمره نه تنها ملاک قضاوت و تصمیم‌گیری در خصوص دانش‌آموز است،بلکه به نوعی
ارزشیابی از عملکرد معلم،مدیر،والدین و نظام آموزشی تلقی می‌شود.تردیدی
نیست که نتایج حاصل از این گونه تصمیم گیریهادقیق نبوده،ممکن است عواقب
ناگواری به دنبال داشته باشد.به عبارت دیگر به جای آنکه نظام ارزشیابی و
اندازه‌گیری در خدمت آموزش و رشد و توسعه دانش فراگیران و معلمان قرار
بگیرد،فرایند تدریس و یادگیری در خدمت نظام سنجش و آزمون در آمده است و
ملاک قضاوت در مورد عملکرد نظام آموزشی و دانش‌آموز در یک مقیاس صفر یا
بیست خلاصه می‌شود.
Abstract
This study has been carried out to investigation effective parameters
in applying descriptive assessment teachers and parents view of Ardabil
primary school second and third class students. The investigation
procedure was descriptive of correlation type. The study statistical
community consisted of second and third class teachers in Ardabil
primary school who were based on the statistic, 700 persons (260 persons
in first region and 440 persons in second region) as well as, parents
of second and third class students in Ardabil city who were 16300
persons (8600 persons in first area and 7700 persons in second area).
From those, 300 persons (150 male and 150 female) were randomly selected
by using cluster sampling. Required information was gathered by
questionnaire obtained from teachers and parents, questionnaire was
supported by experts and coefficient reliability was obtained by using
the Alpha for teachers (0.91) and parents (0.85). Data was analyzed by
applying descriptive and presumptive statistic procedures (analyzing
factor and multi variable regression). Some of obtained results from
teachers and parents view are presented in follow: the analyzing factor
result from teachers view indicated that 5 factors had Load factor
and psychic factor indicates the most variance percentage between them,
then management, educational, progress and individual factors are able
to show variance. From parents view, descriptive agent result showed 7
factors which have Load factor , management factor indicates the most
variance percentage between this 7 factors and after that educational,
psychic, domestic, progress and individual, material factors anticipate
descriptive evaluation and psychic factor don’t have ability to
anticipate descriptive evaluation. From parent view, educational,
management, individual, progress and psychic factor anticipate
descriptive evaluation and domestic factor don’t have ability to
anticipate descriptive evaluation.
Key words: evaluation, descriptive evaluation, quantitative evaluation, assessment, effective parameters.
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات
1-1- مقدمه....................................... 2
1-2- بیان مساله.................................. 3
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق......................... 7
1-4- اهداف تحقیق................................. 8
1-5- سوالات تحقیق................................. 9
1-6- تعارف مفهومی و عملیاتی تحقیق................ 9
فصل دوم: ادبیات و پیشینه‌ی پژوهش
2-1- مقدمه...................................... 14
2-2- مبانی نظری تحقیق........................... 14
2-2-1- تعریف ارزشیابی......................... 14
2-2-2- اهمیت ارزشیابی......................... 17
2-2-3- ارزشیابی در ایران...................... 18
2-2-4- سنجش برای یادگیری...................... 19
2-2-5 - ارزشیابی کمی و ضعفهای آن.............. 21
2-2-6- ارزشیابی تکوینی........................ 22
2-2-7- ارزشیابی توصیفی........................ 24
2-2-8- طرح ارزشیابی توصیفی.................... 25
2-2-9- آسیب شناسی نظام موجود ارزشیابی......... 26
2-2-10- مبانی و اصول ارزشیابی توصیفی.......... 30
2-2-11- اهداف طرح ارزشیابی توصیفی............. 30
2-2-12- ویژگیهای ارزشیابی توصیفی.............. 31
2-2-13- چگونگی اجرای ارزشیابی توصیفی.......... 35
2-2-14- راههای اشاعه ارزشیابی توصیفی.......... 38
2-2-15- ابزارهای اندازه گیری در ارزشیابی توصیفی 40
2-2-16- محورهای اساسی در یادگیری فرایند مدار و ارزشیابی کیفی توصیفی........................................ 48
2-2-17 - آثار و مزیتهای ارزشیابی توصیفی....... 49
2-2-18- موانع یا چالشهای ارزشیابی توصیفی...... 49
2-3- تحقیقات،پیشینه و سابقه موضوع............... 50
2-3-1.تحقیقات انجام شده در داخل کشور:......... 50
2-3-2 - جمع بندی.............................. 59
2-3-3- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور...... 60
2-3-4- جمع بندی............................... 65
فصل سوم: روش تحقیق
3-1- مقدمه...................................... 67
3-2- روش تحقیق.................................. 67
3-3- جامعه آماری................................ 68
3-4- روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه........... 68
3-5- روش و ابزار جمع آوری اطلاعات................ 69
3-6- روایی پرسشنامه............................. 69
3-7- پایایی پرسشنامه............................ 69
3-8- روش تجزیه و تحلیل آماری................... 71
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها
4-1- مقدمه...................................... 73
4-2- یافته‌های توصیفی............................ 73
4-3- یافته‌های مربوط به سوالات تحقیق از دیدگاه معلمان 78
4-4- یافته‌های مربوط به سوالات تحقیق از دیدگاه والدین 92
فصل پنجم: جمع‌بندی، نتیجه‌گیری و ارایه پیشنهاد
5-1- مقدمه..................................... 109
5-2- تبیین یافته‌های مربوط به سوالات تحقیق از دیدگاه معلمان 109
5-3- تبین یافته‌های مربوط به سوالات تحقیق از دیدگاه والدین 123
5-4- نتیجه گیری................................ 137
5-5- محدودیت‌ها................................. 137
5-6- پیشنهادهای پژوهشی......................... 138
5-7- پیشنهادهای کاربردی........................ 138
منابع فارسی.................................... 140
منابع انگلیسی.................................. 144
فهرست جداول
جدول(3-1): جامعه آماری................................ 68
جدول(3-2):حجم نمونه معلمان............................ 68
جدول(3-3):حجم نمونه والدین............................ 69
جدول(3-4): میزان آلفای بدست آمده در پرسشنامه معلمان در اجرای آزمایشی...................................................... 70
جدول(3-5): میزان آلفای بدست آمده در پرسشنامه والدین در اجرای آزمایشی...................................................... 70
جدول(3-6): میزان آلفای بدست آمده در پرسشنامه معلمان بعد از اجرا 70
جدول(3-7) میزان آلفای بدست آمده در پرسشنامه والدین بعد از اجرا 71
جدول شماره(4-1): توزیع فروانی و درصد آزمودنی‌ها بر اساس جنسیت معلمان 73
جدول(4-2):توزیع فراوانی و درصد آزمودنی‌ها بر اساس سن معلمان 73
جدول(4-3): توزیع فروانی و درصد آزمودنی‌ها بر اساس مدرک معلمان 74
جدول(4-4): توزیع فراوانی و درصد آزمودنی‌ها بر اساس سابقه معلمان 74
جدول(4-5): توزیع فروانی و درصد آزمودنی‌ها بر اساس نسبت والدین 74
جدول(4-6): توزیع فروانی و درصد آزمودنی‌ها بر اساس سن والدین 75
جدول(4-7): توزیع فروانی و درصد آزمودنی‌ها بر اساس مدرک والدین 75
جدول(4-8): توزیع فروانی و درصد آزمودنی‌ها بر اساس شغل والدین 75
جدول (4-9):توزیع فراوانی بر اساس نسبت جنسیت و مدرک معلمان 76
جدول(4-10): توزیع فراوانی بر اساس نسبت جنسیت و سابقه معلمان 76
جدول(4-11):توزیع فراوانی بر اساس نسبت جنسیت و سن معلمان 76
جدول(4-12):توزیع فراوانی بر اساس نسبت و مدرک والدین... 77
جدول(4-13):توزیع فراوانی بر اساس نسبت و شغل والدین.... 78
جدول (4-14): شاخص کفایت نمونه بارتلت(کیزر میر الکین).. 78
جدول (4-15): ارزشهای ویژه بالاتر از یک برای 8 عامل پس از چرخش از نظر معلمان................................................ 79
جدول(4-16): درصد واریانس تبیین شده هر عامل پس از چرخش از نظر معلمان 80
جدول(4-17):مولفه‌های قرار گرفته در عامل روانی از نظر معلمان 80
جدول(4-18): مولفه‌های قرار گرفته در عامل مدیریتی از نظر معلمان 81
جدول(4-19): مولفه‌های قرار گرفته در عامل آموزشی از نظر معلمان 81
جدول(4-20): مولفه‌های قرار گرفته در عامل فرایندی از نظر معلمان 82
جدول(4-21): مولفه‌های قرار گرفته در عامل فردی از نظر معلمان 82
جدول(4-22): اطلاعات توصیفی مربوط به عوامل موثر در کاربست ارزشیابی توصیفی................................................ 83
جدول(4-23): ماتریس همبستگی بین عوامل از دیدگاه معلمان. 83
جدول(4-24): پیش‌بینی کاربست ارزشیابی
توصیفی بر اساس عوامل روانی، فردی، خانوادگی، فرایندی، مدیریتی، مادی و
آموزشی از دیدگاه معلمان 84
جدول(4-25):پیش‌بینی تاثیر عوامل روانی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان......................................... 85
جدول(4-26): پیش‌بینی تاثیر عوامل فردی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان......................................... 87
جدول(4-27): پیش‌بینی تاثیر عوامل خانوادگی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان......................................... 87
جدول(4-28): پیش‌بینی تاثیر عوامل فرایندی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان......................................... 88
جدول(4-29): پیش‌بینی تاثیر عوامل مدیریتی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان......................................... 89
جدول(4-30): پیش‌بینی تاثیر عوامل مادی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان......................................... 90
جدول(4-31): پیش‌بینی تاثیر عوامل آموزشی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان......................................... 91
جدول (4-32): شاخص کفایت نمونه بارتلت(کیزر میر الکین).. 92
جدول (4-33): ارزشهای ویژه بالاتر از یک برای 9 عامل پس از چرخش از نظر والدین................................................ 92
جدول(4-34):در صد واریانس تبیین شده هر عامل پس از چرخش از نظر والدین 94
جدول(4-35): مولفه‌های قرار گرفته در عامل مدیریتی از دیدگاه والدین 94
جدول(4-36): مولفه‌های قرار گرفته در عامل آموزشی از دیدگاه والدین 95
جدول(4-37): مولفه‌های قرار گرفته در عامل روانی از دیدگاه والدین 95
جدول(4-38): مولفه‌های قرار گرفته در عامل خانوادگی از دیدگاه والدین 96
جدول(4-39): مولفه‌های قرار گرفته در عامل فرایندی از دیدگاه والدین 96
جدول(4-40): مولفه‌های قرار گرفته در عامل فردی از دیدگاه والدین 97
جدول(4-41): مولفه‌های قرار گرفته در عامل مادی از دیدگاه والدین 97
جدول(4-42): اطلاعات توصیفی مربوط به عوامل موثر در کاربست ارزشیابی توصیفی................................................ 97
جدول(4-43): ماتریس همبستگی بین عوامل از دیدگاه والدین. 98
جدول(4-44): پیش‌بینی کاربست ارزشیابی
توصیفی بر اساس عوامل روانی، فردی، خانوادگی، فرایندی، مدیریتی، مادی و
آموزشی از دیدگاه والدین 99
جدول(4-45): پیش‌بینی تاثیر عوامل روانی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه والدین........................................ 100
جدول(4-46): پیش‌بینی تاثیر عوامل فردی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه والدین...................................101
جدول(4-47): پیش‌بینی تاثیر عوامل خانوادگی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه والدین........................................ 102
جدول(4-48): پیش‌بینی تاثیر عوامل فرایندی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه والدین........................................ 103
جدول(4-49): پیش‌بینی تاثیر عوامل مدیریتی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه والدین........................................ 104
جدول(4-50): پیش‌بینی تاثیر عوامل مادی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه والدین........................................ 105
جدول(4-51): پیش‌بینی تاثیر عوامل آموزشی در کاربست ارزشیابی توصیفی از دیدگاه والدین........................................ 106
فهرست نمودارها
نمودار شماره (4-1): نمودار سنگریزه برای تعیین تعداد مولفه‌ها از دیدگاه معلمان............................. 75
نمودار شماره (4-2): نمودار سنگریزه برای تعیین تعداد مولفه‌ها از دیدگاه والدین................................................ 93
